انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی"ره" در ایران بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و کمونیسم روسی مهم ترین رویداد سیاسی- اجتماعی در پنجاه سال اخیر به شمار می رود.

در فرهنگ های علوم سیاسی کلمه ای وجود دارد تحت عنوان تئوکراسی که اصطلاحا به نوعی حکومت اطلاق می شود که دین مبنای قانون گذاری آن به شمار می رود و روحانیون به عنوان مجریان و مدیران جامعه از حکم محوری برخوردارند. تاریخ بارها و بارها شاهد شکل گیری حکومت های تئوکراتیک در نقاط مختلف جهان اعم از جوامع اسلامی ، مسیحی و... بوده است، اما هیچ گاه این حکومت ها نتوانسته اند مفاهیم وشعائر دینی را پیاده سازی نموده و خود نیز بعد از یک مقطع زمانی در سراشیبی زوال قرار گرفته اند. دلایل افول حکومت های تئوکراتیک در طول تاریخ بسیار فراوانند که این نوشتار بنای پرداختن به آن ها را ندارد و مجال مناسب تری را می طلبد که مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
بنا به آن چه که گفته شد اکثر صاحب نظران اندیشه ی سیاسی و جامعه شناسی بر این باور بودند که دیگر دوران حکومت های تئوکراتیک مخصوصا بعد از ظهور انقلاب صنعتی در غرب و آغاز عصر مدرنیته به پایان رسیده است و سکولاریسم ( جدایی دین از سیاست ) را باید به عنوان عنصر غیر قابل تفکیک نظام های سیاسی جدید تلقی کرد. این دیدگاه کماکان طرفداران فراوانی را دارد ولی نزدیک به چند دهه است که از سوی برخی متفکران و صاحب نظران به چالش کشیده شده است. مهم ترین عامل در به چالش کشیده شدن این دیدگاه، بروز یک انقلاب اجتماعی با شعارهای دینی در سه دهه ی قبل در منطقه ی خاورمیانه بود که توسط یک روحانی مذهبی رهبری می شد و در نهایت هم توانست یک حکومت مذهبی را در کشور ایران ایجاد نماید.
انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی"ره" در ایران بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و کمونیسم روسی مهم ترین رویداد سیاسی- اجتماعی در پنجاه سال اخیر به شمار می رود. از منظر زمانی و مکانی انقلاب اسلامی، در یک شرایط منحصر به فرد به وقوع پیوست. انقلاب اسلامی زمانی به وقوع پیوست که همانگونه که گفته شد جهان اوج عصر سکولاریسم را تجربه می کرد و به نحوی پرونده ی حکومت های تئوکراتیک را مختومه می دید ولی این انقلاب باعث شد که یک بار دیگر توجه جهان به قدرت دین در تاثیر گذاری بر تحولات سیاسی و اجتماعی معطوف شود. از منظر مکانی نیز شرایط به گونه ای بود که یکی از قدرتمندترین رژیم های غرب گرای جهان که از حمایت بلوک جهان سرمایه داری نیز برخوردار بود در ایران زمام امور را در دست داشت و گمان نمی رفت که به سادگی از دور خارج شود.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل نظام سیاسی اسلامی در ایران، بسیاری از صاحبنظران با توجه به تاریخ و کارنامه ی حکومت های تئوکراتیک، آن را به عنوان یک موج زود گذر تحلیل و ارزیابی کردند و هیچ کس گمان نمی کرد که عمر انقلاب از یک دهه بیشتر تجاوز کند. این نوشتار درحالی نگاشته می شود که انقلاب اسلامی وارد چهارمین دهه از حیات سیاسی و اجتماعی خود شده است و بر قدرت و گستره ی مخاطبان آن نیز افزوده شده است. امواج انقلاب اسلامی هم اکنون سراسر جهان را در نوردیده است و الگوی جدیدی از حکومت دینی را در جهان اسلام معرفی کرده است. الگویی که هم اکنون بسیاری از جنبش های اسلامی از شمال آفریقا تا جنوب شرق آسیا آن را به عنوان یک برنامه ی سیاسی و اجتماعی در خط مشی خود گنجانده اند و موفقیت های چشمگیری را نیز به دست آورده اند.
دلایل زیادی در توجیه این قوام و ماندگاری ارائه شده است ولی مهم ترین دلیل آن را می توان در داشتن صبغه ی مردمی آن تحلیل و ارزیابی نمود. آیت الله امام خمینی"ره" به عنوان رهبر انقلاب اسلامی از همان زمانی که زمام امور را در ایران در دست گرفت نقش مهمی را به مردم ایران واگذار کرد. آن چه که امروزه تحت عنوان جمهوری اسلامی از آن یاد می شود بعد از یک رفراندوم ملی و سراسری در 12 حمل 1358 شمسی رسمیت و مشروعیت پیدا نمود. امام خمینی"ره" معتقد بود که مردم دو نقش غیر قابل انکار در حکومت و نظام جمهوری اسلامی ایران دارند که عبارت انداز:
1- حق انتخاب مسئولان نظام سیاسی و حکومتی اعم از رهبری، ریاست جمهوری، نمایندگان مجالس و...
2- حق نظارت بر فعالیت ها و عملکردهای دولت اسلامی
از این رو بسیاری از صاحب نظران معتقدند که نظام سیاسی ایران را باید یک جمهوری تئوکراتیک نامید که از یک سو خود را متعهد به قانون الهی و دینی می داند و از سوی دیگر مشروعیت خود را با حمایت ملت و آحاد جامعه تثبیت می کند. این مسئله دقیقا نقطه ی قوت و قوام انقلاب اسلامی ایران در دهه های اخیر ( علی رغم مواجهه با مشکلات فراوان ) و نقطه ی اختلاف و تفاوت انقلاب اسلامی با دیگر حکومت های تئوکراتیک به شمار می رود. جنبش های تئوکراتیک هیچگاه نتوانستند وجهه ی مردمی به خود بگیرند و با رویکردی آرمانگرایانه و خالی از هرگونه واقع بینی و مصلحت گرایی از ایجاد تحول در جوامعشان باز ماندند و در نهایت هم فروپاشیدند. 

نویسنده: سیدمحمد رضا موسوی