در اینکه از میان همه ی انسانها و بندگان خداوند متعال، علماء و دانشمندان دینی باید رابطه شان با خدا و دین نزدیک تر باشد، جای شک و تردیدی وجود ندارد. نه تنها توقع آفریدگار هستی که انتظار همه ی انسانها اعم از دینی و غیر آن از عالمان دین و مذهب آن است که آنان بیش و پیش از سایر مردم به معنویت و روحانیت، پایبندی و التزام محکم و استواری داشته باشند.
در فرهنگ شیعی و اسلامی، تعبیر جالب و ظریفی وجود دارد زیر عناوینی چون ثقة الاسلام، حجة الاسلام و آیت الله که به روحانیون و طلاب علوم دینی در مقاطع مختلف از آموزش و تحصیل بدانان داده می شود و همین تعابیر با اختلاف و تفاوت اندک در مدارس دینی برادران اهل سنت و جماعت نیز وجود دارد.
واقعیت آن است که هر کدام از تعابیر بالا، بار سنگینی از معرفت و مسئولیت را با خود حمل می کنند؛ باری که بدون هیچ گونه گزافه و مبالغه ای، اگر بر پشت کوه ها گذاشته شوند، کمر آنها را خم خواهد کرد! اما قرعه به نام انسان خورده و این بار خطیر و سترگ بر شانه های او نهاده شده است:
آسمان بار امانت نتوانست کشید
قرعه کار به نام من دیوانه زدند!
با توجه به بینش قرآنی، حدیثی و روایی، فردی که وارد مکتب دین می شود و می خواهد جان و عمر ارزشمندش را وقف دین و آموزهای انسان ساز آن کند، در گام نخست باید به ساختن ذهن و فکر و روح خویش همت گمارد و در کنار آن، سعی کند تا به سلاح برنده و کارای دانش و معرفت دینی و غیر آن نیز مجهز شود.
واضح است که دوره ساخته شدن اخلاقی و علمی طول کشیده و توقع نمی رود تا یک طلبه و دانش آموز مبتدی، به این زودیها از هر دو جهت علم و اخلاق، رسیده و ورزیده گردد. اما مهم آنست که سعی و تلاش یک دانش آموز علوم دینی در همین دو جهت و جهات لازم دیگر، بسیج و متمرکز باشد.
با توجه به مقدمه بالا باید گفت که ثقه به کسی می گویند که مورد وثوق و اطمینان باشد و حجت نیز به معنی برهان و دلیل آمده است و به شخصی اطلاق می شود که وجودش از هر جهت و سویی به صفات انسانی و فضایل اخلاقی اسلامی، مزین و آراسته باشد و اما آیت به معنی نشانه و اثر است و به فردی اطلاق می شود که علاوه بر دارا بودن پایه رفیع و بلند علمی در مسایل دینی، از منظر تربیت و ادب و اخلاق نیز در جایگاه ممتاز و منحصر به فردی قرار داشته باشد.
حال و با توجه به بار معنایی کلماتی چون ثقه، حجت و آیت، باید یادآور شد که کسانی از علمای اسلام که این القاب و عناوین مقدس و سنگین را همراهی می کنند، باید با تمام وجود مراقب مسئولیتهای خطیر و حساس شان نیز باشند و مراقب توقعات و انتظاراتی که خداوند متعال و امت اسلامی از آنان دارند.
مفاهیم و معانی القاب مذکور ایجاب می کند که علمای متصف به آنها، نه از باب تعارف و ظاهرسازی بلکه حقیقتا و در واقع، مسلمانان تمام و کاملی باشند؛ به گونه ای که انسانهای دیگر وقتی به افکار و رفتار آنان نگاه می کنند، مجموعه ای از صفات و فضایل اخلاقی را که در اسلام بدانها توصیه شده، در چهره و سیمای روحانی آنان ببینند و با دیدن آنان، به اسلام و آموزه های آن، علاقه مند و یا لااقل خوشبین شوند.
در کنار سایر فضایل اخلاقی که علمای دین باید بدان متصف باشند یکی هم روحیه شجاعت و قاطعیت در پیش آمدها و ناهنجاری های موجود در جامعه اسلامی است. قرآن مجید با صراحت استوار و روشنی این ضرورت را بیان کرده و می گوید:" .... از بندگان خدا تنها اهل معرفت از او خشیت دارند؛ همانا خدا عزّتمند و آمرزگار است".
البته آیه شریفه به دلالت التزام، به شجاعت علمای اسلام در برابر غیر خدا از انسانهای جائر و ستمگر دلالت می کند؛ چرا که از لازمه خشیت داشتن در برابر خدا و ترسیدن از او باریتعالی، هراس نداشتن و نترسیدن از غیر اوست. در ذیل تفسیر همین آیه از امام صادق(ع) نقل شده که عالم واقعی کسی است که فعلش در تطابق با قولش باشد وگر نه نمی شود به او اطلاق عالم کرد.
از لازمه ترسیدن از عذاب و عقاب خداوند متعال، پیروی همه جانبه و بی چون و چرا از اوامر و نواهی آن ذات بی همتا و پیامبران و کتابهای آسمانی است و یکی از موارد برجسته اطاعت از احکام و قوانین اسلام و قرآن، اظهار حرف حق و نترسیدن از پیامدهای بعدی آن است.
امروزه به دلیل دخالتها و هجمه های همه جانبه استعمار و استکبار در جوامع اسلامی، انحرافها و مفسده های بسیاری دامنگیر سرزمینهای اسلامی شده است که از آن ناهنجاری های منحط و تنفرزا، عملیاتهای انتحاری و انفجاری ای است که صد البته با دستور و صلاحدید استخبارات منطقه ای و فرامنطقه ای در کشورهای اسلامی، انجام می گیرد. عملیاتهای جاهلانه و ساده لوحانه ای که علاوه بر هلاکت عوامل فریب خورده آن، جان صدها و هزاران انسان بی گناه را نیز می گیرد.
اما پرسش اساسی این است که چرا علمای جهان اسلام-البته علمای واقعی- در برابر یک چنین پدیده انحرافی و ناجایز از دیدگاه شریعت غرای محمدی، سکوت اختیار کرده اند؟! آیا از ضایع شدن جان و مال خویش بیمناکند و از عوامل استخباراتی منطقه و جهان می ترسند، که اگر چنین است و آنان، حقیقتِ دین و مذهب خویش را قربانی زنده ماندن و مصلحتهای زودگذر دنیایی شان می کنند و از سر ترس از کشته شدن، دم در نمی آورند، پس صِرفِ ادعای عالم دین بودن آنان چه دردی از دنیا و یا آخرت آنها را دوا خواهد کرد و در برابر خدایِ قادرِ منتقم، چه پاسخی خواهند داشت؟!