بعد از ائمه اربعه فقهی اهل سنت، چنین تلقی می شد که باب اجتهاد در نزد اهل سنت بسته شده و کسی حق فتوای جدید و اجتهاد ندارد. فتاوای احکام شرعی همان است که امامان چهارگانه فتوا داده اند.
اما به نظر می رسد که این سخن چندان مبنایی ندارد، دست کم هم وطنان اهل سنت ما که پیروان امام اعظم ابوحنیفه "ره" هستند، غالب فتاوای ابویوسف، شاگرد امام اعظم را مستمسک فقهی قرار می دهند. از سویی امام شافعی، که بنیانگزار اصول فقه اهل سنت شمرده می شود در واقع دارای دو فقه و فتاوای متقدم و متأخر است که گفته می شود بعد از سفر به مغرب اسلامی، بسیاری از فتاوای خویش را تغییر داد.
در گذشته هر چه بوده، اما امروز ضرورت رویارویی با مسایل جدید و نیازهای معاصر جهان اسلام، فقه اهل سنت را نیز متحول کرده و ضرورت همفکری فقهای مسلمان شیعه وسنی را ملموس تر نموده است. این حرکت سالهاست که آرام آرام آغاز شده است. توجه به فقه اهل سنت در میان فقهای ما بسیار قدمت دارد و به عصر سید مرتضی و شیخ طوسی می رسد، شیخ طوسی –ره- مولف دو کتاب از کتابهای چهارگانۀ شیعه است. او کتاب خلاف را نوشت و در واقع یکی از نخستین کتابهای فقه تطبیقی را تدوین کرد. اما در عصر حاضر شاید این حرکت از زمان مرحوم شیخ محمود شلتوت، مفتی اسبق الازهر مصر، که فقه جعفری را در الازهروارد کرده و تبعیت از فقه شیعه را مانند فقه مذاهب اربعه به رسمیت شناخت، وارد مرحله جدیدی شد. استفاده از کتب اهل سنت در نزد خوانندگان شیعه و خواندن آثار علمای شیعه در نزد اهل مطالعه سنی مذهب، بخصوص در افغانستان بسیار رایج بوده است، هیچ طلبه شیعه نیست که سید قطب و قسمتی از آثار او را نشناسد، شهید مطهری و دکتر شریعتی نیز در زمان قیام و مقاومت در بین برادران ما نا شناخته نبود، و همین طور آثار انتشارات نسل جوان و آثار آیت الله العظمی ناصرمکارم شیرازی مدظله.
این بار اما این قرابت از مرحله قرابت در اصول دین و مشترکات اساسی اسلامی، پیشتر رفته و در فروع، خودش را نشان می دهد. این طلیعۀ روشنی است که ثمرات شیرینی در پی خواهد داشت، این آثار دست کم در دو عرصه خودش را بخوبی نشان خواهد داد، یکی وحدت مذاهب اسلامی، و دیگر، همکاری و تلاشهای مشترک برای حل مسایل جدید دنیای معاصر در عرصه فقه و احکام اسلامی، در سایۀ قواعد کلی فقه اسلامی و اهداف شریعت اسلامی.
در افغانستان آیت الله العظمی محسنی "مدظله" سالهاست که این موضوع را مطرح نموده و بعد از تأسیس مدرسۀ علمیۀ خاتم النبیین، این هدف را عمل کردند.
در بین پژوهشگران معاصر فقه پژوه اهل سنت نیز دعوت به کار تطبیقی در فقه مذاهب اسلامی پیشنهاد می شود. مسایل مستحدثۀ فقه اسلامی نیاز به این همکاری را جدی تر و برخورد منسجم تر با مسایل جدید را ضروری کرده است.
نویسنده: آیت الله سید حیدر علوی نژاد