سیدحسن مدثر/ حضرت امام علی (ع) اول مظلوم تاریخ بشریت است که دوست و دشمن در وصف او قلم زده و لب به سخن گشوده‌اند. با نگاه به تاریخ درخشان زندگی آن حضرت، علی (ع) را به عنوان یک فرد بی‌بدیل در تاریخ بشر می‌یابیم. لذا الگوگیری از شخصیت این ابرمرد تاریخ‌ساز و مکتب‌ساز بر همگان لازم است.

حضرت امیرالمومنین در طول حیات پربرکت‌شان مورد توجه و عنایت خاص نبی خاتم (ص) بوده‌اند. به یک معنا زندگی علی (ع) با زندگی پیامبر (ص) گره خورده است و اگر تاریخ زندگی علی را مرور کنیم باید از پیامبر (ص) نیز یاد کنیم.

در یک تقسیم‌بندی می‌توان زندگی علی (ع) را در سه بخش به صورت اجمالی بررسی کرد. مرحله اول زندگیِ علی از آغاز تولد تا رحلت پیامبر که قسمت بزرگی از حیات ایشان را به خود اختصاص داده است. آن حضرت از کودکی در کنار پیامبر بوده و در دامن پیامبر تعلیم و پرورش یافته، در سایه نبوت رشد نموده، در بستر پیامبر خوابیده و در جنگ‌ها و غزوات حضرتش را یاری رسانده و در تاسیس مکتب والای اسلام سهم بارز و ارزنده از خویش به جای گذاشته است.

مرحله دوم زندگی علی (ع) با رحلت پیامبر آغاز می‌شود. امیرالمومنین در آخرین سال حیات پیامبر (ص) در حجة الوداع در سرزمینی بنام غدیر خم در حضور صدها هزار حاجی به عنوان خلیفه و جانشین پیامبر انتخاب می‌گردد. اما با رحلت پیامبر (ص) هنوز کفن و دفن‌شان ختم نشده بود که عده‌­ای به دنبال تعیین زعیم امت اسلامی در تکاپو شدند و مسیر تاریخ را عوض کردند، هتک حرمت به همسر امیرالمومنین و غصب حق علی (ع) و خانه‌نشین ساختن آن حضرت و انزوای سیاسی ایشان از جمله خصوصیات این دوره از زندگی حضرت علی علیه‌السلام می‌باشد.

مرحله سوم زندگی علی (ع) که با به قتل رسیدن عثمان بن عفان آغاز می‌شود دورانی است که سکان حرکت حکومت اسلامی به دستان پر مهر امیرالمومنین قرار می‌گیرد و به عنوان خلیفه‌ی مسلمین تقریبا پنج سال حکومت می‌کند. در این نوشته، به همین مرحله سوم زندگی ایشان اشاره‌ای کوتاه می‌کنیم. اینکه راهبردها و عملکرد علی (ع) در پیش‌برد حکومت‌داری چگونه بوده است؟ همچنین به مشکلات و چالش‌هایی که آن حضرت در زمان زعامت خود با آن مواجه بوده است نظر می‌اندازیم.

سال 35 هجری زمانی که عثمان بن عفان به قتل رسید، مسلمین متّفقاً با امام علی (ع) بیعت کردند و آن حضرت زمام امور مسلمین را عهده‌دار شد و مدت چهار سال و نُه ماه در سرزمین‌های اسلامی حکومت نمودند. آن حضرت با اینکه به درخواست مسلمین مدینه به عنوان حاکم امت اسلامی انتخاب گردیدند اما دشمنان زیادی در کمین داشتند و با مشکلات و چالش‌های فراوانی روبرو شدند که هرکدام به نحوی برای براندازی حکومت آن حضرت کوشیده و تلاش می‌کردند که حضرت نتواند عدالت اجتماعی را حاکم بسازد.

در مجموعه سه گروه از همه بیشتر در براندازی حکومت علوی تلاش کردند.

گروه اول قاسطین که معاویه و طرفدارانش بودند که جنگ صفین را راه‌اندازی کردند و حدود 18 ماه طول کشید و باعث بروز موانع بزرگی برای علی (ع) گردید تا به آرمان‌های بلند انسانی خویش دست بیابد. گروه دوم جنگ ناکثین بودند که به مثلث شوم نیز یاد می‌شوند. آنان نیز مشکلات فراوانی را خلق کردند. جنگ جمل اولین جنگی بود که سبب جنگ‌های دیگر داخلی (صفین و نهروان) شد. در راس هرم طلحه، زبیر و عایشه و طرفداران آنها قرار داشتند. جنگ جمل پیامدهای ناگواری را در پی داشت و سبب تنش‌های بیشتر قومی گردید. گروه سوم مارقین یا مقدس مآبان کوردل و کج‌فهمی بودند که در جنگ صفین از صف علی (ص) خارج شدند و جنگ بزرگ نهروان را شکل دادند.

این سه جنگ سخت و طاقت‌فرسای داخلی، پیامدهای ناگواری را برای علی (ع) در پیش‌برد حکومت‌داری به ارمغان آورد. تعداد کثیری جان‌هایشان را از دست دادند. علی (ع) برای تحقق عدالت اجتماعی و رساندن حقوق افراد به جایگاه اصلی‌شان مجبور به پذیرش جنگ‌های داخلی شدیدی شد که مدت چهار سال زمینه‌ی رشد و پیشرفت حکومت آن حضرت را محدود کرد و باعث گردید که در جامه عمل پوشاندن به آرمان‌های مقدسی که در سراسر سرزمین‌های اسلامی داشت خلل ایجاد شود. اما آن حضرت با وجود این درگیری‌های داخلی و حرکات تفرقه‌افکنانه، حکومت درخشانی را شکل داد که عدالت اجتماعی از اولویت‌های آن به حساب می‌آمد.