امام محمد باقر(ع) پشوای نور و رحمت، شکافنده علوم، بنیان گذار دانشگاه اهل بیت، وارث علم پیامبر(ص)، در روز اول ماه رجب سال 57 هجرى در مدينه منوّره ديده به جهان گشود، و بار ديگر خورشيدى در آسمان امامت و ولايت طالع گرديد.
امام محمد باقر(ع) به لحاظ شهرت خانوادگی و نجابت نیاز به بحث طولانی ندارد، زیرا اصالت خاندان پیامبر(ص) بر هیچ کسی پوشیده نیست، اما این که او چرا به محمد باقر شهرت یافت جای اندکی تامل و واکاوی است.
آن حضرت به (باقر العلوم) یعنی شكافنده علوم مشهور بود و علتش هم آن بود كه در زمان آن حضرت زمينه مساعدى براى نشر علوم و معارف اسلامى پديدار شد كه تا زمان امامت فرزند بزرگوارشان يعنى امام صادق(ع) امتداد يافت، و بيشتر رواياتى كه اکنون در دست است از اين دو امام بزرگوار می باشد، و در زمان ايشان بود كه عده زيادى از محضرشان استفاده كرده و معارف اسلام و علوم آل محمد(ص) را در سر تا سر دنياى اسلام منتشر كردند.
امام محمد باقر(ع) که در حقیقت میراثدار علم پیامبر(ص) بود و تسلط کاملی که برعلوم جدید و قدیم داشت، با استفاده از فرصت پیش آمده، زیربنای بزرگترین دانشگاه علوم دینی و انسانی را گذاشت و معلومات مورد نیاز جامعه بشری را دسته بندی و خط سیر دانش پژوهی را برای کسانی که در وادی حیرت تا آن زمان گیر مانده بودند تعیین کرد.
امام محمد باقر(ع) در حالی مرکز اکادمیک و دانشگاه اسلامی را تاسیس کرد که اروپایی ها در بر بریت قرار داشتند و ایده مذبوحانه اربابان کلیسا همچنان بر آنان حکومت می کرد.
امام باقر و فرزند برومندش اما صادق(ع) در حالی از شمی و فزیک سخن گفت و علوم تجربی را به سبک روز هسته گذاری کرد که غربیها از خرافات و اوهام بیرون داده شده از کلیسا ها الهام می گرفتند و در لجنزار جهالت دست و پا می زدند.
با وجود این که در دوران امام محمد باقر، با ضعیف شدن هژمونی اموی و ظهور قدرت عباسی ها دنیای اسلام از لحاظ سیاسی حالت آشفته و نا هنجاری را سپری می کرد، اما امام مداخله در سیاست را کاهش داد و بیشتر اوقات شریف خویش را برای نشر علم اختصاص میداد، زیرا از منظر امام اغلب نا هنجاری های سیاسی و اجتماعی برخاسته از جهالت و نا آگاهی مردم بود که به هر ذلتی تن می دادند.
کاری که امام باقر و امام صادق(ع) در اوج تشنج و تنشهای سیاسی برای آگاهی دهی مردم انجام دادند، امروز سر لوحه کاری هر انسان احیاگر، متجدد و مترقی است و بدون تردید شکوفایی یک جامعه تا حد زیادی به میزان معرفت و آگاهی افراد آن بستگی دارد.
امام محمد باقر(ع) از آن جهت به ترویج علوم اهمیت میداد تا مردم را از حالت منفعل بودن و تاثیر پذیری از سوی حکام مستبد نجات داده و آزادی تفکر و اندیشه را نهادینه بسازد.
هرچند ترویج علم و گسترش دانش مورد نیاز کار اصلی امام محمد باقر(ع) بود، اما در عرصه سیاسی نیز کاملاً بی تفاوت نبود و مطابق شرایط موضع گیری های معقول و مشخصی را در برابر حکام وقت اتخاذ می کرد.
حضرت امام محمد باقر(ع) در بر خورد با حکام اموی تلاش می کرد که در قدم اول هسته مرکزی شیعه حفظ و پیروانش را از ظلم و شکنجه فرمان روایان جابر و ناسیونالیسم خاندان بنی امیه نجات دهد و در این کار خود اغلب موفق نیز بود.
اتخاذ سیاست نرم در برابر حربه سرکوب گرایانه
موضع گیری ظاهرا ملائم امام باقر (ع) علیه دستگاه خلافت اموی که هرگونه مخالفتی را بشدت سرکوب می کردند، برای بقای هستۀ مقاومت بود، چه آن که تقریباً همۀ شیعیان و حتی همۀ اموی ها، به خوبی می دانستند که رهبران شیعه مدعی خلافت و حکومت هستند، و خلافت را حق خود و حق آباء خود می دانستند که قریش به زور آن را غصب کرده اند، و این از نقطۀ اتکاء امامان معلوم بود که روی ولایت و امامت به همان معنای زعامت و تصدی امری تکیه می کردند، و خود را شایسته آن مقام می دانستند.
پنجمین پیشوای جهان تشیع هنگامی رهبری شیعیان را بر عهده گرفت که خلفای بنی مروان اقتدار بسیار زیادی در سراسر امپراطوری جهان اسلام داشتند. آنان سیاست دلخواه شان را بر دوش کارگزارانی سرسپرده گذاشتند. این کارگزاران فشارهای بسیاری را بر شیعیان می آوردند. امام باقر (ع) برای پاسداری از خون هواداران اهل بیت (ع) سیاست تقیه (رازداری) را پیشه کردند. البته پس از روی کارآمدن عمر بن عبدالعزیز که راه ملایمی را در حکمرانی پیشه کرده بود، امام باقر (ع) با گشاده دستیِ بیشتر به کارهای فرهنگی و گسترش علوم اهل بیت (ع) پرداختند. کار بزرگ امام (ع) آغاز فرخنده ای برای تثبیت فرهنگ تشیع شد که به دست فرزندش، امام صادق (ع) ادامه یافت.
نویسنده: سید هاشم علوی
امام محمد باقر(ع) به لحاظ شهرت خانوادگی و نجابت نیاز به بحث طولانی ندارد، زیرا اصالت خاندان پیامبر(ص) بر هیچ کسی پوشیده نیست، اما این که او چرا به محمد باقر شهرت یافت جای اندکی تامل و واکاوی است.
آن حضرت به (باقر العلوم) یعنی شكافنده علوم مشهور بود و علتش هم آن بود كه در زمان آن حضرت زمينه مساعدى براى نشر علوم و معارف اسلامى پديدار شد كه تا زمان امامت فرزند بزرگوارشان يعنى امام صادق(ع) امتداد يافت، و بيشتر رواياتى كه اکنون در دست است از اين دو امام بزرگوار می باشد، و در زمان ايشان بود كه عده زيادى از محضرشان استفاده كرده و معارف اسلام و علوم آل محمد(ص) را در سر تا سر دنياى اسلام منتشر كردند.
امام محمد باقر(ع) که در حقیقت میراثدار علم پیامبر(ص) بود و تسلط کاملی که برعلوم جدید و قدیم داشت، با استفاده از فرصت پیش آمده، زیربنای بزرگترین دانشگاه علوم دینی و انسانی را گذاشت و معلومات مورد نیاز جامعه بشری را دسته بندی و خط سیر دانش پژوهی را برای کسانی که در وادی حیرت تا آن زمان گیر مانده بودند تعیین کرد.
امام محمد باقر(ع) در حالی مرکز اکادمیک و دانشگاه اسلامی را تاسیس کرد که اروپایی ها در بر بریت قرار داشتند و ایده مذبوحانه اربابان کلیسا همچنان بر آنان حکومت می کرد.
امام باقر و فرزند برومندش اما صادق(ع) در حالی از شمی و فزیک سخن گفت و علوم تجربی را به سبک روز هسته گذاری کرد که غربیها از خرافات و اوهام بیرون داده شده از کلیسا ها الهام می گرفتند و در لجنزار جهالت دست و پا می زدند.
با وجود این که در دوران امام محمد باقر، با ضعیف شدن هژمونی اموی و ظهور قدرت عباسی ها دنیای اسلام از لحاظ سیاسی حالت آشفته و نا هنجاری را سپری می کرد، اما امام مداخله در سیاست را کاهش داد و بیشتر اوقات شریف خویش را برای نشر علم اختصاص میداد، زیرا از منظر امام اغلب نا هنجاری های سیاسی و اجتماعی برخاسته از جهالت و نا آگاهی مردم بود که به هر ذلتی تن می دادند.
کاری که امام باقر و امام صادق(ع) در اوج تشنج و تنشهای سیاسی برای آگاهی دهی مردم انجام دادند، امروز سر لوحه کاری هر انسان احیاگر، متجدد و مترقی است و بدون تردید شکوفایی یک جامعه تا حد زیادی به میزان معرفت و آگاهی افراد آن بستگی دارد.
امام محمد باقر(ع) از آن جهت به ترویج علوم اهمیت میداد تا مردم را از حالت منفعل بودن و تاثیر پذیری از سوی حکام مستبد نجات داده و آزادی تفکر و اندیشه را نهادینه بسازد.
هرچند ترویج علم و گسترش دانش مورد نیاز کار اصلی امام محمد باقر(ع) بود، اما در عرصه سیاسی نیز کاملاً بی تفاوت نبود و مطابق شرایط موضع گیری های معقول و مشخصی را در برابر حکام وقت اتخاذ می کرد.
حضرت امام محمد باقر(ع) در بر خورد با حکام اموی تلاش می کرد که در قدم اول هسته مرکزی شیعه حفظ و پیروانش را از ظلم و شکنجه فرمان روایان جابر و ناسیونالیسم خاندان بنی امیه نجات دهد و در این کار خود اغلب موفق نیز بود.
اتخاذ سیاست نرم در برابر حربه سرکوب گرایانه
موضع گیری ظاهرا ملائم امام باقر (ع) علیه دستگاه خلافت اموی که هرگونه مخالفتی را بشدت سرکوب می کردند، برای بقای هستۀ مقاومت بود، چه آن که تقریباً همۀ شیعیان و حتی همۀ اموی ها، به خوبی می دانستند که رهبران شیعه مدعی خلافت و حکومت هستند، و خلافت را حق خود و حق آباء خود می دانستند که قریش به زور آن را غصب کرده اند، و این از نقطۀ اتکاء امامان معلوم بود که روی ولایت و امامت به همان معنای زعامت و تصدی امری تکیه می کردند، و خود را شایسته آن مقام می دانستند.
پنجمین پیشوای جهان تشیع هنگامی رهبری شیعیان را بر عهده گرفت که خلفای بنی مروان اقتدار بسیار زیادی در سراسر امپراطوری جهان اسلام داشتند. آنان سیاست دلخواه شان را بر دوش کارگزارانی سرسپرده گذاشتند. این کارگزاران فشارهای بسیاری را بر شیعیان می آوردند. امام باقر (ع) برای پاسداری از خون هواداران اهل بیت (ع) سیاست تقیه (رازداری) را پیشه کردند. البته پس از روی کارآمدن عمر بن عبدالعزیز که راه ملایمی را در حکمرانی پیشه کرده بود، امام باقر (ع) با گشاده دستیِ بیشتر به کارهای فرهنگی و گسترش علوم اهل بیت (ع) پرداختند. کار بزرگ امام (ع) آغاز فرخنده ای برای تثبیت فرهنگ تشیع شد که به دست فرزندش، امام صادق (ع) ادامه یافت.
نویسنده: سید هاشم علوی