در بخش‌های قبلی روشن شد که نمی‌توان از کتب لغت و حتی از آیات و روایات برای کلمۀ عبادت معنایی جامع و همه‌جانبه استخراج کرد، لذا چاره‌ای نیست جز اینکه رفتارهای موحدین و مشرکین را نسبت به معبودشان بررسی نمائیم:

الف) رفتارهای موحدین: اگر ما رفتارهای موحدین را در رابطه با عبادت کردن آنها تحلیل نمائیم؛ در عبادت همۀ موحدین بدون استثنا دو عنصر مهم دخیل است؛ یکی خضوع و یکی هم انگیزه که هر دو عنصر همیشه به صورت توأمان اتفاق افتاده و عبادت موحدانۀ آنان را شکل داده‌اند. البته عنصر اول که همان خضوع و تذلل است در عبادت همه‌ی مسلمانان و وهابیت وجود دارد، ولی مشکل اصلی وهابیت در این است که عنصر دوم (انگیزه) را در عبادات‌شان لحاظ نمی‌کنند و در نتیجه هرنوع تذلل و خضوعی را اعم از توسل، استغاثه، و... همه و همه را شرک می‌دانند!

در حالی‌ که انگیزه مهمترین عنصر عبادت است و خضوع زمانی عبادت بحساب می‌آید که همراه با انگیزۀ نیت پرستش صورت بگیرد و در غیر این صورت هیج خضوعی عبادت نیست. برای روشن شدن مطلب لازم است انگیزه‌ی عرفای اسلامی و انگیزۀ نوع مردم عادی را به عنوان نمونه و شاهد مثال اشاره نمائیم:

ب) انگیزۀ عارفان: در اینجا انگیزۀ عبادت عرفای غیراسلامی مورد بحث نیست، ولی از آنجا که حضرت امام علی علیه‌السلام به عنوان یک شخصیت عرفانی و عارف حقیقی در بین مسلمین مطرح است طبیعی‌ست که اگر انگیزۀ عبادت آن بزرگوار بررسی گردد معنای حقیقی و جامع عبادت نیز کشف خواهد شد.

لذا حضرت علی علیه‌السلام انگیزۀ عبادت کردن خود را عشق به خداوند دانسته و خطاب به ذات اقدس حق تعالی می‌فرماید: «الهی ماعبدتک خوفا من نارک او طمعا لجنتک بل وجدتک اهلا بالعبادة» یعنی خدایا تورا بخاطر ترس از آتش جهنمت و یا بخاطر رفتن به بهشتت عبادت نمی‌کنم بلکه تو را اهل عبادت و لایق ستایش یافتم و عبادت می‌کنم. پرواضح است که انگیزۀ عبادت برای عشق داشتن به خداوند است که خداوند را لایق پرستش می‌داند و عبادت می‌کند.

ج) انگیزۀ نوع مردم: گذشته از رفتار موحدین که عبادت آنان با انگیزۀ عشق صورت می‌گیرد، شناسایی انگیزه نوع مردم نیز اهمیت دارد. باید گفت که نوع مردم نیز خداوند متعال را آفریننده، مدبر، کانون کمال و اثرگذار یعنی هیج چیزی بدون اذن خداوند در جهان نمی‌تواند موثر و اثرگذار باشد و معتقداند که فقط او می‌تواند با تدبیر خود سرنوشت مردم را رقم زده و حوائج آنها را نیز برآورده نماید. چنانچه که خداوند این مطلب را در آیه ١٠٢ سوره انعام به زیبایی تبیین نموده است.

حال بحث ما اینجاست که آیا انگیزۀ بوسیدن ضریح اهل‌بیت علیهم‌السلام و توسل و یا هرنوع ابراز ارادت و علاقه به این خاندان، به معنایی ربوبیت دانستن آنهاست یا اینکه بخاطر این است که ما رسول گرامی و اهل‌بیت معصومین او را هادیان بشریت دانسته و بندگان مخلص خداوند می‌دانیم، بحثی است که در ادامه تقدیم خواهد شد.

نویسنده: سید صادق حسینی