یکی از کارکردهای عدالت آن است که نظام مبتنی بر عدالت را -همان نظامی که پیامبران و جانشینان آنان در پی استقرار آن هستند- کارآمد می‌سازد. کارایی نظام به کارایی همه بخش‌های آن است، زیرا هیچ قسمتی و هیچ شغلی از قسمت‌ها و شغل‌های دیگر جدا نیست. به عبارتی کارایی نظام به تعدیل و کارایی همه‌ی بخش‌های آن است و نه بعضی از آن بخش‌ها.

از مهم‌ترین مباحث مطرح در جوامع بشری بحث عدالت در ابعاد گوناگونِ آن است؛ طرح مباحث عدالت در یک جامعه حکایت از حیات سیاسی و عقلانی آن جامعه دارد؛ زیرا هیچ جامعه‌ی زنده و پویایی از طرح این‌گونه مسائل بی‌نیاز نیست. بحث عدالت اولا ریشه در فطرت و عقل انسان‌ها داشته؛ ثانیا دین تأکید فراوانی بر آن دارد. پس طرح آن در جامعه هم شرط دین‌داری و هم شرط انسانیت است.

تعریف عدالت:
برای عدالت معانی گوناگونی شده که مهمترین آنها از نظر عدالت الهی، بشری، فردی و اجتماعی تعریف ذیل است. « العدل وضع الشئ فی موضعه» عدل یعنی قرار دادن هرچیزی در مکان مناسب خودش یا «العدل اعطاء کل ذی‌حقّ حقّه » عدالت یعنی دادن حق هر صاحب حقی به خودش. خداوند نسبت به خویشاوندان به عدل، احسان و بخشش فرمان می‌دهد.

اهمیت عدالت اجتماعی در قرآن 
ارزش و بزرگی عدالت در سطح اجتماع از منظر قرآن به حدی است که به عنوان اصلی بنیادین و بدل‌ناپذیر مطرح و خداوند بطور قاطع به آن فرمان می‌دهد و آن را واجب می‌کند.

"إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسَن" خدا به عدل و احسان فرمان می‌دهد(نحل /90)

خداوند به جامعه اسلامی متذکر می‌شود که مبادا رفتار دشمنان شما را از مسیر عدل منحرف گرداند، حتی با دشمنانتان با عدالت رفتار کنید. "وَ لَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَانُ قَوْمٍ عَلىَ أَلَّا تَعْدِلُواْ  اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى‏..." ‏‏

در همین راستا یکی از اهداف عمده پیامبران الهی را اقامه عدل و قسط می‌شمارند.
خداوند می‌فرماید:« لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَ أَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَ الْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ به راستی پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب ترازو فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند.(حدید 25) خداوند متعال در این آیه شریفه می‌فرماید که من پیامبران خود را همراه ترازو فرستادم تا مردم را به عدالت در مبادلات خود عادت دهیم تا دچار ضرر و زیان نشوند، و اختلال در وزن پیش نیاید. از طرفی به کسانی که در مبادلات خود عدالت را رعایت نمی‌کنند، هشدار می‌دهد. «وَيْلٌ لِّلْمُطَفِّفِين‏ * الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلىَ النَّاسِ يَسْتَوْفُون‏* وَ إِذَا كاَلُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يخُسِرُون» وای بر کم‌فروشان، آنان که چون از مردم پیمانه ستانند تمام ستانند و چون برای آنان پیمانه یا وزن کنند به ایشان کم دهند. (مطففین /1تا3).  

مفسران از این آیات مطلق عدالت از جمله عدالت اقتصادی را برداشت کرده‌اند. به این معنا که جامعه باید طوری تربیت شود که خود مجری عدل و قسط باشد، هیچ نوع دوستی، نزدیکی، خویشاوندی و هر نوع عامل دیگری نباید مانع آن شود. زیرا انحراف از مسر عدالت در واقع متابعت از هوای نفس و گمراهی است.

این اصل قرآنی در سیرۀ رسول گرامی اسلام موج می‌زند؛ چنانچه امام باقر "علیه‌السلام" فرمود: رسول گرامی اسلام رسم جاهلیت را از بین برد و در برخورد با مردم با عدالت آغاز نمود و به زندگی مردم ارزش فوق‌العاده‌ای قائل شد.

امیرالمؤمنین "علیه‌السلام" عدالت را برتر از جود و بخشش می‌داند، زیرا معتقد است که اصلی که بتواند تعادل اجتماعی را حفظ کند و همه را راضی نگهدارد، به پیکر اجتماع سلامت و به روح اجتماع آرامش بدهد عدالت است.

بنابراین عدالت یک وظیفه اسلامی است و بی‌عدالتی نسبت به سیستم ارزشی قرآن ممنوع شده است.

مساوات در عدالت:
موازین قرآنیِ عدالت از ملاحظات نژاد، دین، رنگ و عقیده پیشی می‌گیرد و به مسلمانان فرمان داده شده تا نسبت به دوستان و دشمنان خود و در همه مراحل عادل باشند. قرآن در این‌باره می‌فرماید: "ای مومنان، عدالت را برای خاطر خدا حفظ کنید و بحق گواهی دهید اگر چه به ضرر خود یا پدر و مادر و خویشان شما باشد و از فقیر یا توانگر طرفداری ننمایید." (سوره 4، آیه 135)

عدالت یک فضیلت شخصی:
مفهوم قرآنی عدالت همچنین عدالت را به فضیلت شخصی و یکی از موازین فضیلت اخلاقی تعمیم می‌دهد که یک مومن به عنوان بخشی از خودآگاهی خود به کسب آن تشویق می‌شود.

خداوند می‌فرماید: "عادلانه رفتار کنید که از هر عملی به تقوی نزدیکتر است" قرآن به مؤمنین می‌فرماید: "و در گفتارتان عدالت را با آنان رعایت کنید هرچند در مورد خویشانتان باشد.

یکی دیگر از کارکردهای عدالت آن است که نظام مبتنی بر عدالت را -همان نظامی که پیامبران و جانشینان آنان در پی استقرار آن هستند- کارآمد می‌سازد. کارایی نظام به کارایی همه بخش‌های آن است، زیرا هیچ قسمتی و هیچ شغلی از قسمت‌ها و شغل‌های دیگر جدا نیست. به عبارتی کارایی نظام به تعدیل و کارایی همه‌ی بخش‌های آن است و نه بعضی از آن بخش‌ها.

به عنوان مثال، با اصلاح در بخش قضایی و بی‌عدالتی در بخش اقتصادی و حقوق جامعه حیات اجتماعی سامان نمی‌یابد. این که قرآن تأکید می‌کند و می‌فرماد: «لیقوم الناس بالقسط، یا "اقسطوا، اعدلوا، یا قوامین بالقسط» منظور عدالت اجتماعی فراگیر در همه بخش‌هاست که آنها را با یکدیگر مرتبط و هماهنگ می‌سازد. 

خداوند متعال در آیات متعددی به بحث عدالت تأکید می‌ورزد. این وظیفه مدیران هر کشوری است که در ابعاد مختلف در میان مردم عدالت را برقرار سازد. در پرتو عدالت است که استعدادها شکوفا می‌شود و حکومت‌ها پایدار می‌ماند.  ‏

نویسنده: سیداسدالله حسینی