آخرین امام شیعیان در پانزدهم ماه شعبان 255 ق، علی‌رغم مراقبت‌های ویژه مأموران حکومت عباسی، در خانه امام عسکری علیه‌السلام چشم به جهان گشودند. تولد مخفیانه آن حضرت بی‌شباهت به تولد حضرت موسی علیه‌السلام و حضرت ابراهیم علیه‌السلام نیست.

 
خلاصه زندگینامه امام زمان، حضرت مهدی (ع)
امام زمان حضرت مهدی (عج) هم‌نام و هم‌كنيه حضرت پيامبر اكرم (ص) است. در روايات آمده كه شايسته نيست آن حضرت را با نام و كنيه، اسم ببرند تا آن‌گاه كه خداوند به ظهورش زمين را مزيّن و دولتش را ظاهر گرداند.

القاب امام زمان حضرت مهدی (عج):
مهدى، خاتم، منتظر، حجت، صاحب‌الامر، صاحب‌الزمان، قائم و خلف صالح. شيعيان در دوران غيبت صغرى ايشان را «ناحيه مقدسه» لقب داده بودند. در برخى منابع بيش از 180 لقب براى امام زمان (ع) بيان شده است.

ولادت امام زمان حضرت مهدی (عج):
وی یگانه‌فرزند امام عسکری علیه‌السلام یازدهمین امام شیعیان است. امام زمان حضرت مهدی (عج) در سحرگاه نیمه شعبان 255 ق در سامرّا چشم به جهان گشود و پس از پنج سال زندگی تحت سرپرستی پدر و مادر بزرگوارشان نرجس خاتون، در سال 260 ق به دنبال شهادت حضرت عسکری علیه‌السلام -همچون حضرت عیسی علیه‌السلام و حضرت یحیی علیه‌السلام که در سنین کودکی عهده‌دار نبوّت شده بودند- در پنج سالگی منصب امامت شیعیان را عهده‌دار شدند. آن بزرگوار پس از سپری شدن دوران غیبت با تشکیل حکومت عدل جهانی، احکام الهی را در سرتاسر زمین حاکمیت خواهد بخشید.

آخرین امام شیعیان در پانزدهم ماه شعبان 255 ق، علی‌رغم مراقبت‌های ویژه مأموران حکومت عباسی، در خانه امام عسکری علیه‌السلام چشم به جهان گشودند. تولد مخفیانه آن حضرت بی‌شباهت به تولد حضرت موسی علیه‌السلام و حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام نیست. همان‌گونه که این دو پیامبر بزرگ الهی تحت شدیدترین تدابیر امنیتی فرعونیان و نمرودیان به اراده خداوند و به سلامت در کنار کاخ فرعون و نمرود متولّد شدند، حضرت مهدی (عج) نیز در حالی که جاسوسان و مأموران خلیفه عباسی تمام وقایع خانه امام یازدهم علیه‌السلام را زیر نظر داشتند، در کمال امنیت و بدون آن که دشمنان بویی ببرند، در سحرگاه روز جمعه نیمه شعبان قدم به جهان هستی گذاشتند.

سیمای امام زمان حضرت مهدی (عج)
پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار علیهم‌السلام هر کدام در سخنان خود به اوصاف امام مهدی (عج) اشاره کرده‌اند. حضرت امام رضا علیه‌السلام در توصیف ویژگی‌های چهره و سجایای اخلاقی و ویژگی‌های برجسته آن حضرت می‌فرمایند: «قائم آل محمد (عج) هاله‌هایی از نور چهره زیبای او را احاطه کرده است. رفتار معتدل و چهره شادابی دارد. از نظر ویژگی‌های جسمی شبیه‌ترین فرد به رسول خدا (ص) است. نشانه خاصّ او آن است که گرچه عمر بسیار طولانی دارد، ولی از سیمای جوانی برخوردار است؛ تا آن‌جا که هر بیننده‌ای او را چهل‌ساله یا کمتر تصور می‌کند. از دیگر نشانه‌های او آن است که تا زمان مرگ با وجود گذشت زمان بسیار طولانی هرگز نشان پیری در چهره او دیده نخواهد شد».
 
حجت خدا
روزی عثمان بن سعید بن عمری به همراه حدود چهل نفر از بزرگان شیعه به حضور امام عسکری علیه‌السلام رسیدند تا درباره جانشین آن حضرت سؤال کنند و در آینده از ایجاد اختلاف در مسئله امامت جلوگیری کنند. راوی می‌گوید: وقتی عثمان بن سعید به حضرت عسکری علیه‌السلام گفت: آمده‌ایم تا درباره مطلب مهمی که شما به آن آگاه‌ترید از شما سؤال کنیم، حضرت عسکری علیه‌السلام فرمودند: بنشین عثمان. پس از ساعتی امام علیه‌السلام فرمودند: آیا می خواهید بگویم به چه منظوری آمده‌اید؟ همه گفتند: ای فرزند رسول خدا، بفرمایید. آنگاه حضرت فرمودند: آمده‌اید تا درباره حجت خدا و امام پس از من بپرسید. همه گفتند: آری. در این لحظه ناگهان پسری که چهره درخشانی چون ماه داشت و از هر حیث به امام عسکری علیه‌السلام شبیه بود وارد شد. حضرت فرمودند: بعد از من پیشوای شما و جانشینم این فرزند من است. مواظب باشید پس از من در دین دچار آشفتگی نشوید.

دوران زندگی امام زمان حضرت مهدی (عج) به چهار دوره تقسیم می شود:

1) از تولد تا غیبت امام زمان حضرت مهدی (عج):
امام زمان حضرت مهدی (عج) پس از تولد حدود پنج سال تحت سرپرستی پدر بزرگوارشان امام عسکری علیه‌السلام به صورت نیمه‌مخفی زندگی کردند. یکی از کارهای بسیار مهمی که حضرت امام حسن عسکری علیه‌السلام در این دوره انجام دادند این بود که امام زمان حضرت مهدی (عج) را به بزرگان شیعه معرفی کردند تا در آینده در مسئله امامت دچار اختلاف نشوند.

2) غیبت صغری امام زمان حضرت مهدی (عج):
پس از شهادت حضرت امام حسن عسکری علیه‌السلام در سال 260 ق دوره غیبت صغری آغاز شد و تا سال 329 ق ادامه پیدا کرد. در این دوره امام زمان حضرت مهدی (عج) از طریق چهار نائب به ادامه امور مردم می پرداختند.

3) دوره غیبت کبری امام زمان حضرت مهدی (عج):
این دوران از سال 329 ق شروع شد و تا زمانی که خداوند مصلحت بدانند ادامه خواهد داشت. در این دوره پاسخ به پرسش‌ها و احکام مردم بر عهده نایبان عام آن حضرت است و حضرت نایب خاصی برای این دوره معرفی نکرده‌اند.

4) دوره حکومت امام زمان حضرت مهدی (عج):
پس از ظهور، امام زمان حضرت مهدی (عج) بر اساس احکام اسلام حکومت واحد جهانی تشکیل خواهند داد که در سایه آن سرتاسر عالم پر از عدل و داد خواهد شد.

 
صورت و سيرت امام زمان حضرت مهدی (عج)
چهره و شمايل حضرت مهدي (عج) را راويان حديث شيعی و سنی چنين نوشته‌اند: چهره‌اش گندمگون، ابروانی هلالی و كشيده، چشمانش سياه و درشت و جذاب، شانه‌اش پهن، دندان‌هايش براق و گشاد، بينی‌اش كشيده و زيبا، پيشانی‌اش بلند و تابنده. استخوان‌بندی‌اش استوار و صخره‌سان، دستان و انگشت‌هايش درشت. گونه‌هايش كم‌گوشت و اندكی متمايل به زردی -كه از بيداری شب عارض شده- بر گونه راستش خالی مشكين. عضلاتش پيچيده و محكم، موی سرش بر لاله‌گوش ريخته، اندامش متناسب و زيبا، هياتش خوش‌منظر و رباينده، رخساره‌اش در هاله‌ای از شرم بزرگوارانه و شكوهمند غرق. قيافه‌اش از حشمت و شكوه رهبری سرشار. نگاهش دگرگون كننده، خروشش درياسان، و فريادش همه گير. حضرت مهدی صاحب علم و حكمت بسيار است و دارنده ذخاير پيامبران است. وی نهمين امام است از نسل امام حسين (ع) اكنون از نظرها غايب است. ولی مطلق و خاتم اولياء و وصی اوصياء و قائد جهانی و انقلابی اكبر است.

چون ظاهر شود، به كعبه تكيه كند، و پرچم پيامبر (ص) را در دست گيرد و دين خدا را زنده و احكام خدا را در سراسر گيتی جاری كند. و جهان را پر از عدل و داد و مهربانی كند. حضرت مهدی (عج) در برابر خداوند و جلال خداوند فروتن است. خدا و عظمت خدا در وجود او متجلی است و همه هستی او را فراگرفته است. مهدی (عج) عادل است و خجسته و پاكيزه. ذره‌ای از حق را فرو نگذارد. خداوند دين اسلام را به دست او عزيز گرداند. در حكومت او، به احدی ناراحتی نرسد مگر آنجا كه حد خدايی جاری گردد. مهدی (عج) حق هر حق‌داری را بگيرد و به او بدهد. حتی اگر حق كسی زير دندان ديگری باشد، از زير دندان انسان بسيار متجاوز و غاصب بيرون كشد و به صاحب حق باز گرداند. به هنگام حكومت مهدی (ع) حكومت جباران و مستكبران، و نفوذ سياسی منافقان و خائنان، نابود گردد. شهر مكه -قبله مسلمين- مركز حكومت انقلابی مهدی   شود. نخستين افراد قيام او در آن شهر گرد آيند و در آنجا به او بپيوندند.

برخی به او بگروند، با ديگران جنگ كند، و هيچ صاحب قدرتی و صاحب مرامی باقی   نماند و ديگر هيچ سياستی و حكومتی، جز حكومت حقه و سياست عادله قرآنی، در جهان جريان نيابد. آری، چون مهدی (عج) قيام كند زمينی نماند، مگر آنكه در آنجا گلبانگ محمدی "اشهد ان لا اله الا الله، و اشهد ان محمدا رسول الله" بلند گردد. در زمان حكومت مهدی (عج) به همه مردم، حكمت و علم بياموزند، تا آنجا كه زنان در خانه‌ها با كتاب خدا و سنت پيامبر (ص) قضاوت كنند. در آن روزگار، قدرت عقلی توده‌ها تمركز يابد. مهدی (عج) با تاييد الهی، خردهای مردمان را به كمال رساند و فرزانگی در همگان پديد آورد. مهدی (عج) فريادرسی است كه خداوند او را بفرستد تا به فرياد مردم عالم برسد. در روزگار او همگان به رفاه و آسايش و وفور نعمتی بی‌مانند دست يابند.

حتی چهارپايان فراوان گردند و با ديگر جانوران، خوش و آسوده باشند. زمين گياهان بسيار روی‌اند. آب نهرها فراوان شود، گنج‌ها و دفينه‌های زمين و ديگر معادن استخراج گردد. در زمان مهدی (عج) آتش فتنه‌ها و آشوب‌ها خاموش شود، رسم ستم و شبيخون و غارتگری برافتد و جنگ‌ها از ميان برود. در جهان جای ويرانی نماند، مگر آنكه مهدی (عج) آنجا را آباد سازد. در قضاوت‌ها و احكام مهدی (عج) و در حكومت وی، سر سوزنی ظلم و بيداد بر كسی نرود و رنجی بر دلی ننشيند. مهدی، عدالت را، همچنان كه سرما و گرما وارد خانه‌ها شود، وارد خانه‌های مردمان كند و دادگری او همه جا را بگيرد.

اصحاب و ياران امام زمان حضرت مهدی (عج):
1. عثمان بن سعيد عمروى (متوفاى سال 265 ق.).
2. محمد بن عثمان عمروى (متوفاى سال 304ق.).
3. حسين بن روح نوبختى (متوفاى سال 326ق.).
4. على بن محمد سمرى (متوفاى سال 329ق.).

اين چهار تن نماينده بلافصل امام زمان حضرت مهدی (عج) بودند كه در ايام غيبت صغرى، پس از شهادت امام حسن عسكرى (ع)، از سال 260 تا 329، به مدت 70 سال به ترتيب، واسطه ميان امام زمان حضرت مهدی (عج) و شيعيان ايشان بودند. اين چهار نفر به «نوّاب اربعه» مشهورند. ولى در هنگام خروج آن حضرت، 313 نفر از يارانش به او پيوسته و نخستين هسته لشكريان امام زمان حضرت مهدی (عج) را تشكيل می‌دهند.

هنگامى كه امام زمان حضرت مهدی (عج) ظهور كند و قيام آزادى‌بخش وى فراگير شود، برخى از سلاطين و حاكمان كشورها در برابر او تواضع نموده و سر تسليم فرود می‌آورند و برخى ديگر با آن حضرت، به مقابله و منازعه بر می‌خيزند و پس از درگيرى، متحمل شكست و اضمحلال خواهند شد و حكومت آن حضرت، از شرق تا غرب كره زمين را فراخواهد گرفت. در اين‌باره، روايات فراوانى از معصومين (ع) نقل شده است كه براى نمونه، حديثى را از امام محمد باقر (ع) بيان می‌کنيم:

عَن أبي جعفر(ع) قال: القائِمُ مِنّا مَنصُورٌ بالرُّعبِ، مُؤيّدٌ بالنَّصر، تُطوى‏ له الأرضُ وَتظهَرُ لَهُ الكنوزُ ويبلغُ سُلطانه المشرقَ والمغرِبَ ويُظِهرُ اللَّهُ دينهُ على الدّينِ كُلّه ولو كَرِهَ المُشركون فلا يَبقى‏ على وجهِ الأرضِ خرابٌ إلّا عمّر وينزلُ روحُ‏اللَّهِ عيسى بن مريم فيُصلّي خلفه...قيام‌كننده از ما منصور به رعب و مؤيّد به نصر است. زمين از براى او در نورديده شود و گنج‌‏هاى پنهان را براى او آشكار كند. سلطنت و حكومت او شرق و غرب را فرا خواهد گرفت و خداوند منان، به دست او دين خود را بر همه دين‏‌ها غالب گرداند، اگر چه مشركان را خوش نيايد. در روى زمين هيچ خرابى باقى نماند، مگر اين كه آبادش كند و روح اللَّه، عيسى بن مريم از آسمان نازل شده و بر او اقتدا كند و پشت سرش نماز بخواند.