رحلت جانگداز و مظلومانه اشرف مخلوقات خاتم‌الأنبياء محمد بن عبدالله ص در 28 صفر سال 11 هجری در سن 63 سالگی بوده است. رسول گرامی و اهل بيت وی، مظهر تامّ اسمای الهی و آيينه تمام‌نمای صفات جمال و جلال حقّ‌اند. آنان، پيشوايان بشر به سوی فضايل و ارزش‌های متعالی انسانی و الهی‌اند و آشنايی با ابعاد گوناگون شخصيت و زندگی اين رهبران الهی، بهترين توشه سالکان راه حقيقت و پاکبازان طريقِ سعادت و کمال است. در ادامه، جلوه‌هایی از ابعاد شخصیت نورانی پیامبر اسلام ص ذکر خواهد شد.

در وصف اخلاق پیامر اسلام صل‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم
عالی‌ترین و بارزترین خصوصیت پیامبر(ص) بُعد اخلاقی آن حضرت بوده است. قرآن در این باره می‌فرماید: «انک لعلی خلق عظیم». در وصف رفتار و صفات پیامبر(ص) گفته‌اند که اغلب خاموش بود و جز در حد نیاز سخن نمی‌گفت. هرگز تمام دهان را نمی‌گشود، بیشتر تبسم داشت و هیچ‌گاه به صدای بلند نمی‌خندید، چون به کسی می‌خواست روی کند، با تمام تن خویش برمی‌گشت. به پاکیزگی و خوشبویی بسیار علاقه‌مند بود، چندان‌که چون از جایی گذر می‌کرد، رهگذران پس از او، از اثر بوی خوش، حضورش را درمی‌یافتند. در کمال سادگی می‌زیست، بر زمین می‌نشست و بر زمین خوراک می‌خورد و هرگز تکبر نداشت.

هیچ‌گاه تا حد سیری غذا نمی‌خورد و در بسیاری موارد، به‌ویژه آنگاه که تازه به مدینه درآمده بود، گرسنگی را پذیرا بود. با این‌همه، چون راهبان نمی‌زیست و خود می‌فرمود که از نعمت‌های دنیا به حد، بهره گرفته، هم روزه داشته و هم عبادت کرده است.

رفتار او با مسلمانان و حتی با متدینان به دیگر ادیان، روشی مبتنی بر شفقت و بزرگواری و گذشت و مهربانی بود. سیرت و زندگی او چنان مطبوعِ دلِ مسلمانان بود که تا جزئی‌ترین گوشه‌های آن را سینه‌به‌سینه نقل می‌کردند و آن را امروز هم سرمشق زندگی و دین خود قرار می‌دهند.

 امیرمؤمنان در توصیف سیمای پیامبر(ص) می‌فرماید: «هر کس بدون آشنایی قبلی او را می‌دید هیبتش او را فرامی‌گرفت. هر کس با او معاشرت می‌کرد و با او آشنا می‌شد دوستدار او می‌گردید. پیامبر نگاهش را میان یارانش تقسیم می‌کرد و به هر کس به‌اندازه مساوی نظر می‌افکند. هرگز رسول خدا با کسی دست نداد که دستش را از دست او بردارد جز آنکه آن طرف ابتدا دستش را بکشد.»

جلوه‌های رحمت پیامبر اکرم صل‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم
خداوند متعال پیامبر اکرم ص را به عنوان رحمت و مظهر مهر و محبت الهی بر جهانیان معرفی می‌کند و می‌فرماید: «ای پیامبر! ما تو را جز رحمتی برای عالمیان نفرستادیم»
دلسوزی، مهرورزی و عنایات بی پایان رسول خدا(ص) در آیات متعددی مطرح شده و نگاهی کوتاه به سیره زندگی آن حضرت این حقیقت را نمایان می‌سازد. ابعاد رحمت و گستره مهرورزی، محبت، رأفت و عطوفت رسول خدا(ص) نه تنها اهل ایمان، بلکه تمام انسانها و موجودات را شامل می‌شود. رحمت پیامبر برگرفته از صفت رحمانیت خداوند متعال است که قرآن و سایر سوره‌ها نیز با این نامهای مبارک آغاز می‌شود.

رحمت در مورد خداوند به معنای اعطا، افاضه و رفع نیاز حاجتمندان است. رحمت خداوند متعال در صفت رحمان و رحیم به معنای رحمت بسیاری است که فراگیر و دائمی است و شامل عموم موجودات عالم و تمام انسانها اعم از مؤمن و کافر است.
وجود حضرت محمد(ص)، رسالت و نبوت و پیامهای وحیانی او و تمام تلاشها و زحماتش همه و همه جلوه‌ای از رحمت بی پایان الهی است. رسول اکرم(ص) نیز فرمود: «من برای رحمت مبعوث شده‌ام.» در ادامه به برخی از ابعاد رحمت پیامبر اعظم(ص) می‌پردازیم:

1-بهره مندی مؤمنین از رحمت پیامبر(ص)
بیشترین سهم رحمت از وجود مقدس رسول خدا(ص) برای اهل ایمان است، زیرا آنان با شایستگی و لیاقت ذاتی خود توانسته‌اند پیامهای توحیدی آن فرستاده الهی را دریابند و در راه سعادت و خوشبختی گام نهند. به همین جهت از سوی خداوند متعال سفارشهای ویژه‌ای در مورد مؤمنان به حضرت رسول(ص) شده است.

خداوند متعال در سوره شعراء می‌فرماید: «ای پیامبر !بال و پر رحمت خود را بر مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند بگستر!»و در سوره حجر می‌فرماید: «و بال و پر عطوفت و مهربانی خود را بر اهل ایمان بگستر».
رسول اکرم(ص) نیز چنین بود که سایه رحمت و محبت و تواضع و فروتنی خود را نسبت به مؤمنان می‌گستراند. خداوند با ستایش از عمل حضرت خاتم الانبیا(ص) می‌فرماید: « پس به برکت رحمت الهی با آنان نرمخو و پر مهر شدی. اگر تندخو و سختدل بودی، قطعاً از پیرامون تو پراکنده می‌شدند.»

آری این رحمت گسترده رسول خدا(ص) بود که مؤمنان را فراگرفت و آنان نیز عاشق و فداکار آن حضرت شدند، از هستی خود در راه تحقق هدفهای آسمانی پیامبر(ص) گذشته و به اطاعت بی چون و چرا گردن نهادند.
به عنوان مثال، ابوذر تشنگی را به جان می‌خرید و می‌گفت: هرگز پیش از دوست و محبوبم رسول خدا(ص) آب نخواهم نوشید. بلال شدیدترین شکنجه‌ها را تحمل می‌کرد، سلمان راه‌های درازی را می‌پیمود و انواع مشکلات را به جان می‌خرید و از همه بالاتر، حضرت علی(ع) بارها با جان و مال و هستی خود در راه انقلاب نبوی ایثارگری می‌نمود.

2-بهره مندی فرشتگان از رحمت پیامبر(ص)
فرشتگان الهی نیز از رحمت فراگیر نبوی بی‌بهره نبودند. هنگامی که آیه «و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین» نازل شد؛ پیامبر از جبرئیل پرسید: آیا از این رحمت به تو (که بزرگ فرشتگان هستی) نیز رسیده است؟ جبرئیل گفت: بلی، من از پایان کار خود و عاقبت امر بیمناک بودم، اما به خاطر آیه‌ای از قرآن که بر تو نازل شد، فهمیدم که عاقبت به خیر خواهم شد.

3-برخورداری مخالفان از رحمت پیامبر(ص)
از رحمت حضرت محمد(ص) برای مخالفان و کفار نیز بهره‌های فراوانی رسید. اگر آنان ظرفیت و شایستگی لازم را از خود نشان می‌دادند، بی‌تردید از این رحمت فراگیر نبوی به مقامات عالیه معنوی و اخروی نایل می‌شدند. اما چون آنان، آن همه مهر و محبت و عطوفت را از سوی حضرت رسول نادیده گرفتند، بلکه گاهی به مقابله با ایشان برخاستند، نتوانستند از فرصت به دست آمده استفاده مطلوب نمایند. رسول خدا(ص) آنان را به یکتاپرستی دعوت کرد، ولی آنان نپذیرفتند، اما در برابر شرارتهای آنها، رسول خدا(ص) در روز فتح مکه نهایت مهربانی و رحمت و رأفت خود را شامل حال آنان نمود.

در سال هشتم حضرت محمد(ص) با اقتدار و پیروزی کامل به شهر مکه وارد شد. مشرکان، کفار و دشمنان سرسخت آن حضرت که سالها برای نابودی این اسلام مبارزه کرده بودند و بدترین ستمها و جسارتها را به آن حضرت و یارانش انجام داده بودند، دچار رعب، وحشت و ترس گردیدند. آنان بهترین یاران و عزیزان پیامبر(ص) را به خاک و خون کشیده و بارها توطئه قتل پیامبر را در سر پرورانده بودند و چندین بار به قصد ترور پیامبر به عملیاتهای ناموفق دست زده بودند و آن روز وقتی اقتدار، پیروزی و عظمت پیامبر(ص) را مشاهده کردند، به انتظار انتقام و واکنش پیامبر(ص) بودند. اما رسول رحمت هرگز با آنان مقابله به مثل نکرد.

حضرت خاتم الانبیا(ص) - که دریای رحمت بود- خاطرات تلخ و دردآور را به فراموشی سپرد و به آنان این آیه را قرائت کرد: «امروز ملامت و سرزنشی برای شما نیست، خداوند گناهان شما را می‌بخشد و او مهربان ترین مهربانان است.» و در ادامه جمله معروفش را به آنان فرمود: «به دنبال زندگی خود بروید که همه شما آزاد شدگانید»