یکی از امراض روانی ریاء می‌باشد که به معنای خودنمایی است. این خودنمایی در عمل انسانها ظاهر می‌گردد. ریا در اصطلاح به این معنی است که شخصی کار خوب عبادی و غیر عبادی را به جای کسب رضایت الهی با انگیزه‌ی نشان دادن به مردم انجام ‌دهد.

تلاش شیطان همواره بر این است که انسان را در معرض ریا قرار دهد. شیطان با این کار خود می‌خواهد اعمال انسان را از مسیر الهی دور کند.

در سوره انفال آیه 47 قرآن‌کریم آمده‌است که: وَ لا تَكُونُوا كَالَّذينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَرآ وَ رِئاءَ النّاسِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبيلِ اللهِ وَ الله ... مانند کسانی نباشید که از سرزمین خود برای غرور و یا تظاهر و ریاء در مقابل مردم خارج شدند، در حالی که مردم را از راه خدا منع می‌کنند.

علامت‌های ریاء
حضرت علی (ع) علامات ریاکار را سه چیز بیان نموده‌است:
1-ریاکار هرگاه مردم را می‌بیند با نشاط می‌شود.
2-ریاکار هرگاه تنها باشد افسرده و کسل می‌شود.
3-ریاکار دوست دارد در تمام کارهایی که انجام می‌دهد مورد ستایش قرار گیرد.

اقسام ریاء
امام خمینی (ره) ریاء را به سه دسته تقسیم نموده و برای هر کدام دو درجه قایل شده‌است:

1-ریاء در اصول و عقاید:
الف) اظهار عقاید: عقاید و باورهای خود را به مردم بیان می‌نماید؛ مثلا اینکه بگوید من به جز خداوند به کسی توکل نمی‌کنم و این سخن را از  صمیم قلب نگوید و فقط برای این بیان کند که در قلوب مردم جا بگیرد.
ب) دور کردن و دوری جستن از عقاید باطل: عقاید باطل را از وجود خود دور نماید و نفس خود را به قصد جا و منزلت در قلب‌ها از آن عقایدِ باطل پاک کند.

2- ریا در صفات:
الف) اظهار خصلت‌های پسندیده: اینکه شخصی خصلت‌های خوب خود را به قصد ریاء آشکار کند؛ مثلا صدقه دادن در ملاء عام با هدف آگاه شدن مردم از این کار.
ب) دوری از صفات رذیله و تزکیه نفس: اینکه هدف شخص محبوبیت اجتماعی و دنیایی باشد و فقط بخواهد در بین اجتماع از جایگاه خوبی برخوردار باشد.

3-ریاء در اعمال و عبادات:
انجام عبادات به قصد جلب قلوب؛ به این معنی که فرد عمل و عبادات شرعی خود را به منظور اینکه دل دیگران را به دست آورد انجام دهد.

محققین در یک تقسیم‌بندی از ریاء اقسام مختلفی را بیان نموده‌اند:

1- ریاء از جهت قیافه و لباس:
فرد ریاکار قیافه‌ی خود را ژولیده می‌نماید و در هنگام راه رفتن سر را بیش از حد به زیر افکنده و آهسته قدم برمی‌دارد، سعی می‌کند ساده باشد و به طوری زندگی نماید که مبادا کسی بگوید به دنیا رغبت نشان می‌دهد.

2- ریاء در گفتار:
این افراد برای جلب قلوب مردم هرجا که برسند مشغول به موعظه و یادآوری خدا می‌شوند، برای اینکه مردم بگویند این افراد خیلی انسان با خدا و مومنی می‌باشند.

3- ریاء در دین :
این است که شخص اضهار ضعف و ناتوانی نماید و چهره زرد خود را به مردم نشان دهد تا آنها چنین فکر نماید که ضعف او ناشی از کثرت عبادت است و زردی رخسار او از غصه‌ای است که برای دین می‌خورد.

4- ریا در اعمال و عبادات:
مانند ریاء در نماز خواندن، روزه گرفتن، حج و صدقه دادن. نماز در اسلام به عنوان برنامه‌ای برای ارتباط با خداوند می‌باشد؛ اگر در نماز، خلوص و قصد نزدیکی به خداوند وجود نداشته باشد، هرچه نماز بیشتری خوانده شود ثمری نخواهد داشت.

5- ریاء در معاشرت:
الف) برقراری رابطه با دیگران که شخص ریاکار در این مورد وسائلی فراهم می‌آورد تا علماء و بزرگان به دیدن او بیایند و مردم اینگونه فکر کنند که حتما آدم خیلی خوبی است که علماء و بزرگان به دیدن او می‌آیند و مورد احترام آنهاست.
ب) اگر نتوانست بزرگان را نزد خود بیاورد، خودش نزد بزرگان می‌رود تا مردم فکر نمایند که وی از محضر بزرگان استفاده کرده و کمالاتی را آموخته است.

مداوای ریاء با "اخلاص عمل"

امام علی (ع) می‌فرماید: الاخلاص ملاک العباده؛ یعنی اخلاص ملاک و معیار عمل است.

انسان باید با اخلاص باشد و با اخلاص نیت و عمل خود را شستشو دهد.

گویند شبی نادانی به مسجدی رفت. تا بامداد به عبادت خداوند مشغول بود. در آن موقع صدایی شنید و فکر کرد که انسانی است که به مسجد برای عبادت آمده است. به عبادتش افزود و دلش از این شاد بود که این عابد فردا به مردم بازگو می‌کند. صبح که هوا روشن شد دید که سگی بوده که در مسجد باز بوده و به داخل مسجد آمده است.

میزان در اخلاص:
شخصی که عمل او آلوده است باید چهل روز خود را برای خداوند خالص نماید که رسول اکرم می‌فرماید: اگر بنده‌ای چهل روز خود را  برای خداوند خالص نماید چشمه‌های حکمت از قلب وی به زبانش جاری می‌شود.

دستور العمل برای تحصیل اخلاص:
1- گریه نمودن: امام علی (ع) می‌فرماید: گریه از ترس خداوند دل را روشن می‌کند و از گناه کردن جلوگیری می‌کند.
2- انس: هر کسی که با خداوند انس گیرد ار مردم فرار می‌نماید و دوست دارد بیشتر با خدای خود راز و نیاز نماید که امام حسن عسکری(ع) می‌فرماید: هر کسی با خدا انس گیرد از مردم می‌گریزد.
3- خواندن بند 97 دعای جوشن کبیر (یا من هو لمن دعاه مجیب. یا من هو لمن اطاعه حبیب) صد بار حوانده شود.

گردآورنده: عبدالحکیم موسوی