نظام دموکراتیک، شهروند دموکرات می طلبد و در یک جامعه سنتی به هیچ وجه ممکن نمی توان از یک دموکراسی حقیقی سخن به میان آورد.

کشور ما افغانستان هر چند هم اکنون دموکراتیک دوران تاریخ حیات خود را تجربه می کند ولی با تمام این ها نمی توان به آن به عنوان یک کشور دموکراتیک نگریست. واقعیت این است که بسیاری از نهادهای دموکراتیک کنونی افغانستان به شکلی غیر طبیعی و ناقص به وجود آمده اند و به هیچ وجه از بنیادهای سیاسی، اجتماعی، حقوقی و اقتصادی قدرتمندی برخوردار نیستند و این درحالی است که ساختارهای دموکراتیک بدون حضور نگرش ها و رویکردهای دموکراتیک نمی تواند به یک توسعه ی مطلوب منجر شود. اصولا در جوامعی که نظام های شبه دموکراتیک در آن ها حکومت می کنند مفهوم دموکراسی فقط و فقط به عنوان روش حکومتی تقلیل می یابد و این در حالی است که دموکراسی بیشتر از آن که یک نظام و سیستم حکومتی باشد یک فرهنگ به شمار می رود که در جوامع توسعه یافته بعد از قرن ها تلاش و زحمت شکل توده ای و عمومی به خود گرفته است. 

دانشمندان علم سیاست بر این باورند که یکی از مهم ترین دلایل بروز بحران مشروعیت در جوامع دموکراتیک را می توان در این نکته فهم و جستجو کرد که دموکراسی با آنچه که در بطن جامعه جریان دارد هیچ گونه همخوانی نداشته باشد. به قول یکی از اندیشمندان، نظام دموکراتیک، شهروند دموکرات می طلبد و در یک جامعه سنتی به هیچ وجه ممکن نمی توان از یک دموکراسی حقیقی سخن به میان آورد. این عدم سنخیت میان نوع نظام سیاسی حاکم بر جامعه و سنت های سیاسی رایج در جامعه به خودی خود می تواند بعد از مدتی بساط همین سازه های معدود دموکراسی را نیز از جامعه جمع نماید و وضعیت های گذشته را در جامعه احیاء نماید. 

در هر دو جامعه ی دموکراتیک و شبه دموکراتیک، انتخابات برگزار می گردد ولی شهروندان در دو جامعه کاملا متفاوت عمل می کنند، در نظام های سیاسی شبه دموکرایتک بر خلاف نظام های دموکراتیک، آراء فقط و فقط جنبه ی تزئینی دارند و شرکت کنندگان در انتخابات هم آراء خود را با در نظر داشتن ملاک های قومی، مذهبی، محلی و... به صندوق های انتخاباتی رأی می ریزند و چندان به جنبه های ملی قضیه توجهی ندارند. در چنین شرایطی است که انتخابات، به جای رسیدن به شایسته سالاری که در واقع یکی از اهداف اصولی دموکراسی است، فقط به عنوان یک مجرا و عامل مشروعیت زا برای به قدرت رسیدن زمامدار جامعه تبدیل می شود. در بسیاری از کشورهای شبه دموکراتیک مشاهده شده است که یک نیرو یا جریان خاص با اتخاذ یک سری تدابیر و سازوکارها وضعیتی را به وجود آورده است که قدرت را برای مدت های متمادی در اختیار خود گرفته و مجالی برای دیگر جریان ها و سازمان های سیاسی در راستای مدیریت جامعه نداده است.
هشت سال است که افغانستان به باشگاه کشورهای شبه دموکراتیک پیوسته است و این روزها خود را برای برگزاری دومین دور انتخابات ریاست جمهوری آماده می کند. انتخاباتی که از هم اکنون می توان در سایه ی مسائل قومی ، جناحی و مذهبی نتیجه ی آن را پیش بینی کرد.
 
بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران بر این باورند که اگر اوضاع آن گونه که در این هشت سال اخیر گذشت ادامه پیدا نماید، نظام سیاسی کنونی با بحران مشروعیت بیش از پیش مواجه خواهد شد و دموکراسی جاذبه های خود را برای ملت افغانستان از دست خواهد داد. در چنین شرایطی، حضور مردم در صحنه هایی مانند انتخابات ها، رفراندوم ها، نظر سنجی ها و ... کاهش خواهد یافت و و دیدگاه های منفی و ممتنع در جامعه شیوع پیدا خواهد کرد و بدنه جامعه به نوعی به بی تفاوتی دچار خواهد که شد که با روح دموکراسی کاملا در تضاد خواهد بود. کما این که در شرایط فعلی، اکثر تحلیل ها حاکی از این مسئله است که حضور مردم در پای صندوق های رأی در این دور از انتخابات بسیار کمتر از دور قبل در 18 میزان 1383 خواهد بود. هر چند دلایل زیادی در توجیه این امر وجود دارد ولی یکی از مهم ترین آن ها را می توان در ناکارآمدی سیستم شبه دموکراتیک کنونی حاکم بر افغانستان عنوان کرد. 

از دیگر نمودهای ناکارآمدی شبه دموکراسی افغانستان می توان به اوج گیری گرایشات قومی – مذهبی، بروز تمرد های متعدد از دولت مرکزی در اقصی نقاط کشور، افزایش انتقادات داخلی از حکومت، عدم توانایی دولت و نیروهای حاکمه اعم از کابینه و پارلمان و احزاب سیاسی و ... در پاسخ گویی به چالش ها و مشکلات جاری عنوان کرد.
 
در یک چنین وضعی به محض این که نیروهای خارجی کشور را ترک نمایند و حمایت های بین المللی نیز از نظام سیاسی فعلی کاهش یابد، آن گاه است که نظام سیاسی حاکم بدون داشتن حمایت های مردمی به سمت و سوی متلاشی شدن حرکت خواهد کرد و جامعه را با بحران های متعددی مواجه خواهد کرد. 

                                      نویسنده:سید محمد رضا موسوی