خوشنویسی میراث‌دار فرهنگ قلمروها در جاده ابریشم/ خوشنویسی یکی از مهمترین ابزارهای ترویج دین اسلام است

 

خبرگزاری صدای افغان(آوا) ـ تهران: نمایشگاه و همایش بین‌المللی خوشنویسی راه ابریشم به نام "رقص قلم" با آثار هنرمندانی از ۳۰ کشور از جمله افغانستان از روز پنج شنبه(2 دلو/ بهمن) به این سو در تهران آغاز به کار کرده است. این نمایشگاه و همایش بین المللی از سوی کمیسیون ملی یونسکوی ایران و چندین نهاد همکاری دیگر در فرهنگستان هنر تهران برگزار شده است.

موسی زکی زاده که به صورت آنلاین در مراسم افتتاح جشنواره بین المللی هنر خوشنویسی ابریشم در تهران صحبت می کرد، با بیان این که خوشنویسی میراث‌دار نسل‌های مختلف فرهنگ قلمروهای موجود در جاده ابریشم است، گفت: این میراث با اختلاط و تعامل اندیشه‌ها و تکنیک‌ها در نسل‌های مختلف به دست می آمده است؛ زندگی مانی در تورفان چین، خلاقیت بین النهری او را با هنر ترکی ـ اویغوری محل در می آمیزد و باعث می شود هم خوشنویسی مانوی غنی تر از خط پهلوی ظهور کند و هم نیلوفر آبی بودایی در کتاب‌های فارسی زبانان بشکفد و غنچه‌های نو به بارآورد.

وی افزود، وقتی هنر خوشنویسی را در جاده ابریشم بررسی می کنیم، ابتدا شاهد تلفیق آن با صنایع دستی و فناوری هستیم. خوشنویسی از تجارت و توسعه ظروف سفالی و صنعت کاغذ اختراع شده در چین پشتیبانی می کند. سپس، در حوزه فرهنگ، مسئله ترویج دین مطرح می شود.

این فعال هنری و فرهنگی افغانستانی تأکید کرد که خوشنویسی یکی از مهمترین ابزارهای ترویج دین مبین اسلام و تسلط آن در آسیای مرکزی و جنوب شرقی از طریق هنرهای تزئینی، معماری و نوشتن قرآن بوده است.

علاوه بر این، به گفته او، خوشنویسی هنرهای مختلف را بارور می کند تا رشد کند و خود را به حوزه فرهنگی مناسب جوامع جاده ابریشم برساند. سرانجام ، خوشنویسی نیز نقش فعالی در فرهنگ فراملیتی دارد که روابط شبکه ملت ها و فناوری ارتباطات به جهان معرفی کرده است.

زکی زاده در بخش دیگر سخنان خود گفت، یکی دیگر از نقش‌های مهم خوشنویسی بار‌‌آور کردن هنرهای دیگر و معرفی فنون ‌آن از کشوری به کشور دیگر بوده است. خوشنویسی با هنرهای دیگری همزیستی برقرار کرده و بستر رشد آن ها را فراهم می کرده که معماری اسلامی یکی از این هنرهاست.

وی افزود: خوشنویسی به سبب اشتراکات زیبایی شناسانه ای که با معماری دارد، همزیستی بسیار موثری با آن داشته است. خوشنویسی تعادل و تناسب، استحکام و انعطاف، سیالیت، ضربان، انرژی و حرکت را به معماری اسلامی افزوده است. از بعد فرهنگی خوشنویسی به معماری فلسفه داده و حتی در ایجاد فضای خلسه آور برای نیایشگران موثر بوده تا آن‌ها بتوانند عمیقا تمرکز روحی کنند. این‌ همزیستی روی استقبال مردم ترکستان و دهلی و مالزی از معماری که در اصفهان و هرات طرح ریزی می شد، بی اثر نبود.

این فعال هنری و فرهنگی افغانستانی خاطرنشان کرد، نقاشی هنر دیگری است که خوشنویسی زمینه‌ی رشد آن را در آسیای میانه فراهم می کرد. در چین خوشنویسی در خدمت نقاشی بود تا داستان و یا اندیشه‌ی روایت شده در نقاشی را توضیح دهد، اما در قلمرو مسلمانان، نقاشی در خدمت خوشنویسی قرار می گرفت تا بخشی از داستان نقل شده در متن را مجسم کند. به این ترتیب، نقاشی که در قلمرو اسلامی ممنوع بود، در کنار خوشنویسی مکانی برای بقا و پیشرفت می یافت و این باعث شد که مینیاتور فنون جدیدی را از نقاشی چینی جذب کند و در هرات به کمال خود برسد.

وی ادامه داد، تذهیب نیز که نوعی گل‌آرایی ترکستانی بود در قرن ۱۳ میلادی به واسطه‌ی ایلخانان که از سلسله‌ی مغول ها بودند به خاورمیانه و بین النهرین آورده شد. خوشنویسی فضایی برای پذیرش و شکوفایی این هنر نگارگری چینی به شیوه‌ی فارسی آن در خاورمیانه ایجاد کرد. این بود که نقش نیلوفر آبی (لُتوس) که در فرهنگ بودایی حکم یک مثل دینی را داشت، به عنوان هنر تذهیب برای آراستن صفحه‌ی کتاب یا قطعه خط، در زمینه‌ی خوشنویسی غنچه‌های بسیار داد تا اینکه امروز خودش به کمال و استقلال رسیده و در صنایع مختلف از آن استفاده می شود. در حالی که هم تذهیب و هم خوشنویسی هنرهای مستقلی هستند و به تنهایی آثار شگرفی را خلق می کنند، همزیستی زیبایی شناسانه‌ی این دو هنر نیز ادامه دارد.

زکی زاده در مورد داد و گرفت خط و زیبایی شناسی آن نیز گفت: خوشنویسی هم مذهب بودایی و هم خط و الفبای چینی را از طریق جاده ابریشم به جاپان هدیه داد. از سوی دیگر، تحول و تکامل خط "آرامی" هم مثالی از داد و گرفت زیبایی شناسی خوشنویسی در مسیر جاده ابریشم است. خط آرامی که در حدود پنجصد سال قبل از میلاد در سوریه پدید آمد، در سمت قبایل عربی زیبای‌های فرهنگ نبطی ها را جذب کرد به به خط نبطی تبدیل شد. همین خط آرامی که در مسیر شرقی جاده ابریشم به خراسان رسید، زیبایی‌های خطوط پهلوی و سانسکریتی را جذب کرده و به خط اوستایی بدل شد.

وی افزود، در مرز این دو قلمرو فرهنگی و با تأکید دین اسلام بر نوشتن و خواندن، زیبایی‌های خط‌های نبطی و اوستایی یک‌جای شد و خط کوفی را پدیدآورد. اینجا بود که خط به طور تخصصی به جایگاه هنر رسید. خط کوفی تا به امروز از زیباترین و محبوب‌ترین خطوط عربی به شمار می رود و در کشورهای مختلف مسیر جاده ابریشم از آن استفاده می کنند. باز به مرور زمان در سمت غرب آسیای میانه که فرهنگ عربی غالب بود، زیبایی شناسی نبطی در خط کوفی بیشتر پرورش یافت و خط ثلث و نسخ را به وجود آورد و شاهکار ماندگار هنر خوشنویسی شد. معماری و متون دینی، علمی، تاریخی و ادبی از این خط بهره‌مند شدند.

این پژوهشگر ادامه داد که در بخارا و هرات که فرهنگ فارسی غالب بود، خط نسخ زیبایی شناسی اوستایی خوشنویسی را بیشتر جذب کرد و خط تعلیق و بعدا نستعلیق به وجود آمد. خط نستعلیق به عنوان عروس خطوط و خط فارسی در ایران پیشرفت بیشتری یافت و ملت‌های زیادی در مسیر جاده ابریشم از آن بهره‌مند شدند. خط نستعلیق و شکسته نستعلیق به زندگی مردم نیز راه یافت. وارد نامه‌نگاری‌های روزمره شد و قطعات شاعرانه و عاشقانه را هم تولید کرد. امروز اردو زبانان خط نستعلیق را به عنوان خط اصلی زبان خود انتخاب کرده‌اند.

به گفته وی، با سکونت تجار و سربازان عرب و فارس در چین، خط ثلث به آنجا نیز انتقال یافت. این خط زیبایی‌های بومی آنجا را از خط چینی جذب کرد و بدل شد به نوعی خط که به واسطه‌ی تلفظ عربی به خط سینی معروف شده است. محققین مصری معتقدند که خط عربی دیوانی و خط کَنجی جاپانی خصوصیات ساختاری، تزئینی و میراثی مشابه دارند. بنابراین می توانند در یک ترکیب گرفیک به هم بپیوندند و به طور شریکی آثاری را خلق کنند که در تزئین سایر محصولات تجاری بین دو ملت به کار برود.

زکی زاده در جمع بندی سخنان خود تأکید کرد که خوشنویسی ارزش‌های زیبایی شناسانه‌ی هر فرهنگ را به فرهنگ دیگری معرفی می کند و باعث رشد و شکوفایی فرهنگ دیگری می شود. خوشنویسی اثر ماندگاری روی باور و اندیشه‌ی مخاطبان خود در قلمروهای مختلف مسیر جاده ابریشم داشته و همیشه عطوفت را به جای خشونت پیشنهاد داده است.

به گفته وی، امروزه با گسترش فرهنگ فراملی و تکنولوژی روز، خوشنویسی با ظرفیت تطبیق پذیری که دارد، می تواند از مکاتب مختلف هنری تأثیر بپذیرد، تکنیک‌های نقاشی وگرافیک را به خود جذب کند و با داد و ستد روش‌ها و زیبایی‌های نوین باعث غنی شدن فرهنگ ملت‌های مسیر جاده ابریشم شود. خوشنویسی می تواند از قفسه‌های کتاب‌های سنگین گرفته تا روی سفره غذا، وارد زندگی مردم شود و فرهنگ را در روان آن‌ها به بار بنشاند.

 

 

##نمایشگاه_خوشنویسی_راه_ابریشم

##رقص_قلم

##هنرمندان_افغانستانی

##نمایشگاه_و_همایش_خوشنویسی_راه_ابریشم

##کمیسیون_ملی_یونسکوی_ایران

##هنر_خوشنویسی

##جاده_ابریشم