از تاسیس آکادمی علوم افغانستان ۴۴ سال می‌گذرد. در این مرکز، اداره به نام «دیپارتمنت زبان‌ها» وجود دارد که پیرامون زبانهای افغانستان تحقیق می‌کند.
بخشی از فعالیت دیپارتمنت زبان‌ها در آکادمی علوم افغانستان، واژه‌سازی و معادل‌یابی در ترجمه از زبان‌هاى ديگر به زبان فارسى و پشتو است.
آکادمی علوم افغانستان به عنوان مرکز تحقیقات علمی کشور تا هنوز قادر نشده‌است در بخش واژه‌سازی و معادل‌یابی کاری را انجام دهد.
حبیب‌الله رفیع، عضو آکادمی علوم افغانستان می‌گوید که دیپارتمنت زبان‌ها در آکادمی علوم افغانستان تاکنون موفق به ساخت واژه نشده است. او علت این ناتوانی را عدم استقرار و ثبات در کشور بیان می‌کند.
آقای رفیع در مصاحبه با خبرگزاری صدای افغان(آوا) گفت:" آکادمی علوم تاکنون واژه‌سازی نکردهاست، به دلیل اینکه افغانستان در حالت جنگ قرار داشت."
او تاکید کرد که آکادمی علوم افغانستان باوجود اینکه در این راستا اقدام کرده است؛ اما تاکنون موفق به چنین کاری(واژه‌سازی) نشده است.
در حال حاضر زبانهای افغانستان به دلیل عدم رابطه با دیگر زبانهای دنیا، که عمدتاً از راه ترجمه متون صورت می‌گیرد، با کم‌داشت‌های فراوانی در عرصه واژگان و اصطلاحات علمی، فلسفی، اقتصادی و فرهنگی رو به رو است.
مرتضی معراج، کارشناس فرهنگی و رسانه‌ای در گفت‌وگو با خبرگزاری آوا، گفت:" پایین بودن ظرفیت در این نهاد و ضعف علمی بیش‌ترِ اعضای آن باعث شده است که این نهاد نتواند کاری انجام دهد؛ تا به ارتقای جای‌گاه آن کمک کند و در مسیر پویایی و بالنده‌گی قرار گیرد."
معراج به این باور است که وجود جنگ‌ها و ناامنی‌ها هرگز نمی‌تواند کم‌کاری و بی‌‌کاره‌گی این نهاد را توجیه کند؛ زیرا این نهاد در یکی از مناطق ناامن کشور نبوده است تا چنین توجیهی را پیش بکشد؛ بلکه در نقطه‌ی مرکزی پایتخت قرار داشته که با هیچ گونه چالش امنیتی رو به رو نبوده است.
او افزود:" آکادمی علوم گرچند می‌تواند سال‌های پیش از دهه‌ی هشتاد خورشیدی را بهانه برای کم‌کاری اش قرار دهد؛ اما در دهه‌ی هشتاد و سال‌های آغازین دهه‌ی نود، بهترین زمینه و بیش‌ترین فرصت برای کار آن فراهم بوده است."
به گفته آقای معراج، در این ۱۳ سال، ما شاهد فعالیت‌های گسترده و رشد بی‌مانند نهادهای رسانه‌ای، علمی، فرهنگی، و پژوهشی بوده ایم. در این مدت، صدها رسانه‌ی دیداری، شنیداری، و نوشتاری، صدها نهاد آموزشی و فرهنگی و دهها دانشگاه و پژوهشگاه به فعالیت آغاز کرده و به عنوان نمادهایی از پیش‌رفت در افغانستانِ پساطالبان تبدیل شده اند.
ازاین رو، این فعال فرهنگی می‌گوید توجیه‌هایی که از سوی برخی از اعضای آکادمی علوم برای کم‌کاری آن برشمرده می‌شود، پذیرفتنی نیست.
زبانهای رایج افغانستان
افغانستان کشوری است با تنوع زبانی که هرچند شمار گویشوران برخی زبانهای این کشور به مرور زمان کمتر و کمتر شده است؛ اما هنوز هم مردم آن به دهها زبان سخن می‌گويند.
داکتر مجاور احمد زیار، زبانشناس افغانستان می‌گوید که به طور کل زبانهای رایج افغانستان ۴۷ زبان است که در چهار گروه منقسم شده است.
هرچند که برخی محققان شمار گروه‌های زبانی افغانستان را بیش از این دانسته‌اند، ولی در کل زبانهای رایج این کشور را در این چهار گروه می‌توان یافت.
دکتر مجاور احمد زیار همچنان می‌افزاید: از جمله یک گروه آریایی است که شامل زبانهای دری، پشتو، بلوچی و دوازده - سیزده زبان پامیری می‌شود.
گروه دوم گروه زبان ترک و مغولی است که شامل زبانهای ازبکی، ترکمنی، قیرغیزی، قزاقی، ایغوری و غیره می‌شود.
گروه سوم گروه هند و آریایی است که شامل زبانهای گجراتی، سندی، پنجابی و براهوی است و گروه چهارم گروه زبان سامی است که عبارت از عربی و عبری می‌باشد و در حال حاضر عبری در افغانستان موجود نیست چون گویشورانش از افغانستان رفته‌اند.
زبانهای در حال مردن
دیپارتنمت زبان‌ها در آکادمی علوم افغانستان که مسوولیت تحقیق و بررسی زبانهای افغانستان را دارد، به اعتراف عضو آکادمی علوم، تا کنون نتوانسته کاری در زمینه غنامندی و پویایی زبانهای کشور انجام دهد.
آقای رفیع هدف از ایجاد این دیپارتمنت را تحقیق و علمی‌ساختن زبانهای افغانستان می‌داند، در عین حال می‌گوید "ما زبانهای در حال مردن داریم."
رفیع اظهار کرد:"ما بیش از ۳۰ زبان داریم که علاوه بر زبان پشتو و دری در حالت بسیار "زار" قرار دارند."
این عضو آکادمی در ادمه همین جمله خود می‌گوید که دیپارتمنت زبان‌ها به منظور کار "سر این زبان‌ها ایجاد شده است و کار می‌کند.
بااین وجود، آقای رفیع به هیچ یک از دست‌آوردهای این دیپارتمنت اشاره نمی‌کند، ظاهرا از گفته‌ها و سخنان قبلی وی چنین بر می‌آید که این نهاد هیچ کاری برای نجات این زبان‌ها از "حالت مرگ" انجام انجام داده نتوانسته است.
از سوی دیگر، وی می‌گوید که افغانستان مکلف نیست که آنچه او «واژه‌های ایرانی» می خواند را وارد زبان «دری» کرده و از آن استفاده کند.
حبیب‌الله رفیع بیان کرد که ایران ۸۰ هزار واژه جدید ساخته است و این واژه ها جزء ترمینالوژی ملی ایران و مربوط آن کشور می‌شود؛ لذا مکلف و مجبور نیستیم که این ۸۰ هزار واژه و اصطلاح ایرانی را وارد زبان دری کنیم.
بسیاری از کارشناسان به مسائل زبانی در افغانستان با توجه به نابسامانی‌های زبانی در این کشور معتقدند که در کنار رشد زبانهای محلی افغانستان دولت این کشور باید برنامه‌هایی را در عرصه فرهنگ‌سازی و غنای زبان های موجود در این کشور آغاز کند.
بخشی از فعالیت دیپارتمنت زبان‌ها در آکادمی علوم افغانستان، واژه‌سازی و معادل‌یابی در ترجمه از زبان‌هاى ديگر به زبان فارسى و پشتو است.
آکادمی علوم افغانستان به عنوان مرکز تحقیقات علمی کشور تا هنوز قادر نشده‌است در بخش واژه‌سازی و معادل‌یابی کاری را انجام دهد.
حبیب‌الله رفیع، عضو آکادمی علوم افغانستان می‌گوید که دیپارتمنت زبان‌ها در آکادمی علوم افغانستان تاکنون موفق به ساخت واژه نشده است. او علت این ناتوانی را عدم استقرار و ثبات در کشور بیان می‌کند.
آقای رفیع در مصاحبه با خبرگزاری صدای افغان(آوا) گفت:" آکادمی علوم تاکنون واژه‌سازی نکردهاست، به دلیل اینکه افغانستان در حالت جنگ قرار داشت."
او تاکید کرد که آکادمی علوم افغانستان باوجود اینکه در این راستا اقدام کرده است؛ اما تاکنون موفق به چنین کاری(واژه‌سازی) نشده است.
در حال حاضر زبانهای افغانستان به دلیل عدم رابطه با دیگر زبانهای دنیا، که عمدتاً از راه ترجمه متون صورت می‌گیرد، با کم‌داشت‌های فراوانی در عرصه واژگان و اصطلاحات علمی، فلسفی، اقتصادی و فرهنگی رو به رو است.
مرتضی معراج، کارشناس فرهنگی و رسانه‌ای در گفت‌وگو با خبرگزاری آوا، گفت:" پایین بودن ظرفیت در این نهاد و ضعف علمی بیش‌ترِ اعضای آن باعث شده است که این نهاد نتواند کاری انجام دهد؛ تا به ارتقای جای‌گاه آن کمک کند و در مسیر پویایی و بالنده‌گی قرار گیرد."
معراج به این باور است که وجود جنگ‌ها و ناامنی‌ها هرگز نمی‌تواند کم‌کاری و بی‌‌کاره‌گی این نهاد را توجیه کند؛ زیرا این نهاد در یکی از مناطق ناامن کشور نبوده است تا چنین توجیهی را پیش بکشد؛ بلکه در نقطه‌ی مرکزی پایتخت قرار داشته که با هیچ گونه چالش امنیتی رو به رو نبوده است.
او افزود:" آکادمی علوم گرچند می‌تواند سال‌های پیش از دهه‌ی هشتاد خورشیدی را بهانه برای کم‌کاری اش قرار دهد؛ اما در دهه‌ی هشتاد و سال‌های آغازین دهه‌ی نود، بهترین زمینه و بیش‌ترین فرصت برای کار آن فراهم بوده است."
به گفته آقای معراج، در این ۱۳ سال، ما شاهد فعالیت‌های گسترده و رشد بی‌مانند نهادهای رسانه‌ای، علمی، فرهنگی، و پژوهشی بوده ایم. در این مدت، صدها رسانه‌ی دیداری، شنیداری، و نوشتاری، صدها نهاد آموزشی و فرهنگی و دهها دانشگاه و پژوهشگاه به فعالیت آغاز کرده و به عنوان نمادهایی از پیش‌رفت در افغانستانِ پساطالبان تبدیل شده اند.
ازاین رو، این فعال فرهنگی می‌گوید توجیه‌هایی که از سوی برخی از اعضای آکادمی علوم برای کم‌کاری آن برشمرده می‌شود، پذیرفتنی نیست.
زبانهای رایج افغانستان
افغانستان کشوری است با تنوع زبانی که هرچند شمار گویشوران برخی زبانهای این کشور به مرور زمان کمتر و کمتر شده است؛ اما هنوز هم مردم آن به دهها زبان سخن می‌گويند.
داکتر مجاور احمد زیار، زبانشناس افغانستان می‌گوید که به طور کل زبانهای رایج افغانستان ۴۷ زبان است که در چهار گروه منقسم شده است.
هرچند که برخی محققان شمار گروه‌های زبانی افغانستان را بیش از این دانسته‌اند، ولی در کل زبانهای رایج این کشور را در این چهار گروه می‌توان یافت.
دکتر مجاور احمد زیار همچنان می‌افزاید: از جمله یک گروه آریایی است که شامل زبانهای دری، پشتو، بلوچی و دوازده - سیزده زبان پامیری می‌شود.
گروه دوم گروه زبان ترک و مغولی است که شامل زبانهای ازبکی، ترکمنی، قیرغیزی، قزاقی، ایغوری و غیره می‌شود.
گروه سوم گروه هند و آریایی است که شامل زبانهای گجراتی، سندی، پنجابی و براهوی است و گروه چهارم گروه زبان سامی است که عبارت از عربی و عبری می‌باشد و در حال حاضر عبری در افغانستان موجود نیست چون گویشورانش از افغانستان رفته‌اند.
زبانهای در حال مردن
دیپارتنمت زبان‌ها در آکادمی علوم افغانستان که مسوولیت تحقیق و بررسی زبانهای افغانستان را دارد، به اعتراف عضو آکادمی علوم، تا کنون نتوانسته کاری در زمینه غنامندی و پویایی زبانهای کشور انجام دهد.
آقای رفیع هدف از ایجاد این دیپارتمنت را تحقیق و علمی‌ساختن زبانهای افغانستان می‌داند، در عین حال می‌گوید "ما زبانهای در حال مردن داریم."
رفیع اظهار کرد:"ما بیش از ۳۰ زبان داریم که علاوه بر زبان پشتو و دری در حالت بسیار "زار" قرار دارند."
این عضو آکادمی در ادمه همین جمله خود می‌گوید که دیپارتمنت زبان‌ها به منظور کار "سر این زبان‌ها ایجاد شده است و کار می‌کند.
بااین وجود، آقای رفیع به هیچ یک از دست‌آوردهای این دیپارتمنت اشاره نمی‌کند، ظاهرا از گفته‌ها و سخنان قبلی وی چنین بر می‌آید که این نهاد هیچ کاری برای نجات این زبان‌ها از "حالت مرگ" انجام انجام داده نتوانسته است.
از سوی دیگر، وی می‌گوید که افغانستان مکلف نیست که آنچه او «واژه‌های ایرانی» می خواند را وارد زبان «دری» کرده و از آن استفاده کند.
حبیب‌الله رفیع بیان کرد که ایران ۸۰ هزار واژه جدید ساخته است و این واژه ها جزء ترمینالوژی ملی ایران و مربوط آن کشور می‌شود؛ لذا مکلف و مجبور نیستیم که این ۸۰ هزار واژه و اصطلاح ایرانی را وارد زبان دری کنیم.
بسیاری از کارشناسان به مسائل زبانی در افغانستان با توجه به نابسامانی‌های زبانی در این کشور معتقدند که در کنار رشد زبانهای محلی افغانستان دولت این کشور باید برنامه‌هایی را در عرصه فرهنگ‌سازی و غنای زبان های موجود در این کشور آغاز کند.
منبع : خبرگزاری صدای افغان(آوا) - کابل
