در کنار بسیاری از بحرانها در جهان اسلام، یکی هم موضوع خودزنی ها به انواع و اقسام آن از زنجیر تیغ دار تا قمه زنی در عزای سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) و یاران پاکباخته ایشان در ماه محرم است.
در کل دو دسته در جامعه ی تشیع وجود دارند که یکی به دفاع از این نوع عزاداری برخاسته و وارد آوردن هر گونه زخم و جراحتی را بر خویش و سایر عزاداران امام حسین(ع)، روا و جایز دانسته و مرتکبان این اعمال را سزاور اجر و پاداش عظیم در بارگاه خداوند متعال و اولیای معصوم او(ج) می دانند.
اما دسته دوم نیز هستند که نه تنها زنجیر و قمه زنی و وارد کردن هر گونه زخم و جراحت را بر بدن خویش و سایر عزاداران حسینی روا نمی دارند که هیچ؛ بلکه در اساس آن را رد کرده و کار عبث و بیهوده و غیر لازمی می دانند.
پیش از آنکه به ذکر مدرک و دلیل هر یک از دو دسته بپردازیم، به مختصر تاریخچه خودزنی با قمه و زنجیر در کشورهای اسلامی، مکث می کنیم.
"در مورد منشا اصلی قمهزنی، اقوال مختلفی وجود دارد؛(۱) اما آنچه که بیشتر از همه مستند و قابل اثبات است، این است که تیغزنی و قمهزنی، رسومی عاریتیاند که از جانب ترکهای آذربایجان به فارسها و اعراب منتقل شدهاند. (۲)
نویسنده عراقی الاصل کتاب "تراژدی کربلا" نیز بر این عقیده است که مراسمهایی از قبیل قمهزنی، قبل از قرن نوزدهم در عراق مرسوم نبوده و به تدریج از اواخر این قرن در آن کشور رواج یافته است. بنابراین مراسم قمهزنی و ...، از خارج عراق به آن کشور وارد شده و ریشه عربی ندارد.(۳)
شیخ کاظم دجیلی نیز در تایید این نظر میگوید: "عربهای عراق تا آغاز قرن بیستم در این گونه مراسمها شرکت نمیکردند؛ این اعمال در ابتدا در میان ترکهای عراق، فِرَق صوفیه و کُردهای غرب ایران مرسوم بود." (۴)
گزارشی از مقامات بریتانیایی درباره مراسم عاشورای ۱۹۱۹ م. در نجف حاکی است که گروهی صد نفره از شیعیان ترک در آن سال به قمهزنی پرداخته بودند. (۵)"
حاج حمید راضی (متوفی سال ۱۹۵۳ م.) از معمرین اهل کربلا که نزدیک به ۱۱۰ سال عمر کرده بود، خاطرات خود درباره عزاداری امام حسین علیه السلام نقل میکند که مراسم قمهزنی و ... در ایام جوانی او در شهر نجف و کربلا مرسوم نبود.(۸)
همچنین در خاطرات شفاهی هیچ یک از کهنسالان نجف و کربلا از برگزاری مراسم قمهزنی و ... قبل از نیمه قرن نوزدهم یاد نشده است. این گونه مراسمها برای اولین بار توسط برخی زائران تُرک از طایفه قزلباش رواج یافت. آنان به هنگام زیارت امام حسین علیه السلام با شمشیرهایی مخصوص، به سرهای خود ضربه میزدند. (۹)
اما تاریخچه زنجیر و قمه زنی در افغانستان؛ مراسم عاشورا و عزاداری برای امام حسين در افغانستان پيشينه‌ی طولانی دارد؛ اما اين‌که اين مراسم، از چه دوره تاریخی در افغانستان رایج شده، نيز به‌درستی آشکار نيست.
آنچه از شواهد تاريخی بر می‌آيد، اين است که در دوره‌ی فرمانروايی شاهان محمدزايی، به دليل تجاوزات مکرر شاهان قاجارِ ايران به قلمرو افغانستان، زنجیر و قمه زنی نیز از ایران وارد افغانستان شده است.
در هر حال، این روش نابهنجار و هراس انگیز عزاداری برای امام حسین(ع) و شهدای کربلا، سالهاست که بر سر شیعیان افغانستان نیز سایه افکنده و شیعیان این کشور همگام با شیعیان سایر کشورها، به خودزنی های معمول در ماه محرم رو آورده اند.
اما مدرک و مستند قمه و زنجیر زنها:
۱- سر به محمل کوبیدن ( تقریر معصوم )
قمه زنان به این روایت استناد کرده و می گویند : اگر قمه زنی و سرشکافتن در عاشورا و عزای سید الشهداء جایز نیست، پس چرا حضرت زینب ( س ) سرش را به چوب محمل کوفت و سر و صورت خود را آغشته به خون کرد؟ دو استدلال برای قمه زنان وجود دارد:
اول اینکه چون حضرت زینب پرورش یافته دامان وحی بوده و نافرمانی خدا را انجام نمی دهد اگر کاری از او سر زده می توان مجاز بودنش را استنباط کرد .
دوم اینکه مگر امام سجاد ( ع ) که امام معصوم بوده همراه حضرت زینب ( س ) نبود و این اقدام عمه را ندید آیا سکوت امام معصوم در اینجا نمی تواند در تاٌیید و تقریر این عمل باشد ؟ تقریر معصوم نیز حجت است.
۲- جزع برای امام حسین (ع )؛
قمه زنان با استناد به این موضوع ، قمه زنی را از مصادیق جزع و عزاداری می دانند چون جزع و عزاداری برای امام حسین از شعائر الهی است پس قمه زنی نیز به تبع آن جایز و حتی مستحب است .
۳- مواسات و همدردی با امام حسین ( ع )؛ دلیل دیگر قمه زنان برای قمه زدن، این است که آنان عنوان می دارند که عمل ما نوعی مواسات و همدردی با امام حسین (ع) است.
۴- احیای امر مذهب
مدافعان قمه زنی ادعا می کنند که با قمه زنی پایه های دین را تقویت نموده و بدینوسیله تعداد علاقه مندان به مذهب تشیع را می توان افزایش داد. استناد به این دلیل در منابع مختلف بصورتهای گوناگون دیده می شود . آقای سید حسن شیرازی اینگونه استدلال می کند:" اگر بحث مبارزه با محرمات و حفظ اسلام هست چرا با دیگر محرمات مبارزه نمی شود و اگر بحث مبارزه با این شعائر است، چرا از روز اول با آنها مخالفت نشد و مجموع اینها از سالها قبل است که اجرا گردیده است و مهمترین دلایل موافقت با قمه زنی همین هاست." (شعائر الحسینیه، ص ۲۵-۲۶ و ۱۲۸) و پس از نقل آنها نتیجه می گیرد که قمه زنی ذاتاً مباح و پیروی از امام است.
۵- و سرانجام دلیل پنجم طرفداران قمه و زنجیر زنی، استدلال به فرازی از زیارت ناحیه مقدسه است.
در قسمتی از زیارت منسوب به زیارت ناحیه مقدسه آمده است:"من صبح و عصر بر تو ندبه می کنم و به جای اشکها بر تو خون می گریم . " بعضی ها خواسته اند تا از این عبارت جواز قمه زنی و خونریزی را استفاده نموده و بگویند چون امام زمان ( عج ) حاضر است برای جد بزرگوارش خون گریه کند پس ما نیز می توانیم قمه زنی و خونریزی کنیم.
تا اینجا دلائل طرفداران خودزنی به انواع آن در عزای امام حسین و یارانش را بطور اجمال و گذرا آوردیم و در قسمت بعد به ابطال این ادله و حرمت خودزنی های افراطی در محرم اباعبدالله(ع)، تمرکز خواهیم کرد.
در کل دو دسته در جامعه ی تشیع وجود دارند که یکی به دفاع از این نوع عزاداری برخاسته و وارد آوردن هر گونه زخم و جراحتی را بر خویش و سایر عزاداران امام حسین(ع)، روا و جایز دانسته و مرتکبان این اعمال را سزاور اجر و پاداش عظیم در بارگاه خداوند متعال و اولیای معصوم او(ج) می دانند.
اما دسته دوم نیز هستند که نه تنها زنجیر و قمه زنی و وارد کردن هر گونه زخم و جراحت را بر بدن خویش و سایر عزاداران حسینی روا نمی دارند که هیچ؛ بلکه در اساس آن را رد کرده و کار عبث و بیهوده و غیر لازمی می دانند.
پیش از آنکه به ذکر مدرک و دلیل هر یک از دو دسته بپردازیم، به مختصر تاریخچه خودزنی با قمه و زنجیر در کشورهای اسلامی، مکث می کنیم.
"در مورد منشا اصلی قمهزنی، اقوال مختلفی وجود دارد؛(۱) اما آنچه که بیشتر از همه مستند و قابل اثبات است، این است که تیغزنی و قمهزنی، رسومی عاریتیاند که از جانب ترکهای آذربایجان به فارسها و اعراب منتقل شدهاند. (۲)
نویسنده عراقی الاصل کتاب "تراژدی کربلا" نیز بر این عقیده است که مراسمهایی از قبیل قمهزنی، قبل از قرن نوزدهم در عراق مرسوم نبوده و به تدریج از اواخر این قرن در آن کشور رواج یافته است. بنابراین مراسم قمهزنی و ...، از خارج عراق به آن کشور وارد شده و ریشه عربی ندارد.(۳)
شیخ کاظم دجیلی نیز در تایید این نظر میگوید: "عربهای عراق تا آغاز قرن بیستم در این گونه مراسمها شرکت نمیکردند؛ این اعمال در ابتدا در میان ترکهای عراق، فِرَق صوفیه و کُردهای غرب ایران مرسوم بود." (۴)
گزارشی از مقامات بریتانیایی درباره مراسم عاشورای ۱۹۱۹ م. در نجف حاکی است که گروهی صد نفره از شیعیان ترک در آن سال به قمهزنی پرداخته بودند. (۵)"
حاج حمید راضی (متوفی سال ۱۹۵۳ م.) از معمرین اهل کربلا که نزدیک به ۱۱۰ سال عمر کرده بود، خاطرات خود درباره عزاداری امام حسین علیه السلام نقل میکند که مراسم قمهزنی و ... در ایام جوانی او در شهر نجف و کربلا مرسوم نبود.(۸)
همچنین در خاطرات شفاهی هیچ یک از کهنسالان نجف و کربلا از برگزاری مراسم قمهزنی و ... قبل از نیمه قرن نوزدهم یاد نشده است. این گونه مراسمها برای اولین بار توسط برخی زائران تُرک از طایفه قزلباش رواج یافت. آنان به هنگام زیارت امام حسین علیه السلام با شمشیرهایی مخصوص، به سرهای خود ضربه میزدند. (۹)
اما تاریخچه زنجیر و قمه زنی در افغانستان؛ مراسم عاشورا و عزاداری برای امام حسين در افغانستان پيشينه‌ی طولانی دارد؛ اما اين‌که اين مراسم، از چه دوره تاریخی در افغانستان رایج شده، نيز به‌درستی آشکار نيست.
آنچه از شواهد تاريخی بر می‌آيد، اين است که در دوره‌ی فرمانروايی شاهان محمدزايی، به دليل تجاوزات مکرر شاهان قاجارِ ايران به قلمرو افغانستان، زنجیر و قمه زنی نیز از ایران وارد افغانستان شده است.
در هر حال، این روش نابهنجار و هراس انگیز عزاداری برای امام حسین(ع) و شهدای کربلا، سالهاست که بر سر شیعیان افغانستان نیز سایه افکنده و شیعیان این کشور همگام با شیعیان سایر کشورها، به خودزنی های معمول در ماه محرم رو آورده اند.
اما مدرک و مستند قمه و زنجیر زنها:
۱- سر به محمل کوبیدن ( تقریر معصوم )
قمه زنان به این روایت استناد کرده و می گویند : اگر قمه زنی و سرشکافتن در عاشورا و عزای سید الشهداء جایز نیست، پس چرا حضرت زینب ( س ) سرش را به چوب محمل کوفت و سر و صورت خود را آغشته به خون کرد؟ دو استدلال برای قمه زنان وجود دارد:
اول اینکه چون حضرت زینب پرورش یافته دامان وحی بوده و نافرمانی خدا را انجام نمی دهد اگر کاری از او سر زده می توان مجاز بودنش را استنباط کرد .
دوم اینکه مگر امام سجاد ( ع ) که امام معصوم بوده همراه حضرت زینب ( س ) نبود و این اقدام عمه را ندید آیا سکوت امام معصوم در اینجا نمی تواند در تاٌیید و تقریر این عمل باشد ؟ تقریر معصوم نیز حجت است.
۲- جزع برای امام حسین (ع )؛
قمه زنان با استناد به این موضوع ، قمه زنی را از مصادیق جزع و عزاداری می دانند چون جزع و عزاداری برای امام حسین از شعائر الهی است پس قمه زنی نیز به تبع آن جایز و حتی مستحب است .
۳- مواسات و همدردی با امام حسین ( ع )؛ دلیل دیگر قمه زنان برای قمه زدن، این است که آنان عنوان می دارند که عمل ما نوعی مواسات و همدردی با امام حسین (ع) است.
۴- احیای امر مذهب
مدافعان قمه زنی ادعا می کنند که با قمه زنی پایه های دین را تقویت نموده و بدینوسیله تعداد علاقه مندان به مذهب تشیع را می توان افزایش داد. استناد به این دلیل در منابع مختلف بصورتهای گوناگون دیده می شود . آقای سید حسن شیرازی اینگونه استدلال می کند:" اگر بحث مبارزه با محرمات و حفظ اسلام هست چرا با دیگر محرمات مبارزه نمی شود و اگر بحث مبارزه با این شعائر است، چرا از روز اول با آنها مخالفت نشد و مجموع اینها از سالها قبل است که اجرا گردیده است و مهمترین دلایل موافقت با قمه زنی همین هاست." (شعائر الحسینیه، ص ۲۵-۲۶ و ۱۲۸) و پس از نقل آنها نتیجه می گیرد که قمه زنی ذاتاً مباح و پیروی از امام است.
۵- و سرانجام دلیل پنجم طرفداران قمه و زنجیر زنی، استدلال به فرازی از زیارت ناحیه مقدسه است.
در قسمتی از زیارت منسوب به زیارت ناحیه مقدسه آمده است:"من صبح و عصر بر تو ندبه می کنم و به جای اشکها بر تو خون می گریم . " بعضی ها خواسته اند تا از این عبارت جواز قمه زنی و خونریزی را استفاده نموده و بگویند چون امام زمان ( عج ) حاضر است برای جد بزرگوارش خون گریه کند پس ما نیز می توانیم قمه زنی و خونریزی کنیم.
تا اینجا دلائل طرفداران خودزنی به انواع آن در عزای امام حسین و یارانش را بطور اجمال و گذرا آوردیم و در قسمت بعد به ابطال این ادله و حرمت خودزنی های افراطی در محرم اباعبدالله(ع)، تمرکز خواهیم کرد.
