تاریخ انتشار :يکشنبه ۷ عقرب ۱۳۹۱ ساعت ۱۶:۵۲
کد مطلب : 51255

از سال 57 تا سال 1388 بیش از 700 نشریه توسط مهاجران افغانستانی در22 کشور جهان منتشر شده است

"سیر مطبوعات در افغانستان در گفتگو با مهدی جعفری خانقاه"
از سال 57 تا سال 1388 بیش از 700 نشریه توسط مهاجران افغانستانی در22 کشور جهان منتشر شده است
مهدی جعفری خانقاه ده سال است که پیرامون روزنامه و روزنامه نگاری کشورهای فارسی زبان به تحقیق و پژوهش مشغول است و در این میان او توجه ویژه اش را به افغانستان مبذول داشته است. کتاب " دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا" و " سه دهه با مطبوعات فارسی زبان مهاجران افغانستانی در جهان" از جمله کارهای ارزنده او پیرامون تاریخ مطبوعات افغانستان است که از ارزش علمی و استنادی مطلوبی برخوردارند. اخیرا نیز کتاب جدید او تحت عنوان " کتاب مطبوعات افغانستانی در گذر تاریخ" توسط انتشارات مجلس شورای اسلامی ایران منتشر شده است انتشار این کتاب بهانه ای شد تا گفتگویی را با او پیرامون تاریخ مطبوعات افغانستان انجام دهیم که مشروح آن در ذیل آمده است:

1) اگر بخواهیم تاریخ روزنامه نگاری را در افغانستان بررسی کنیم، متوجه این می شویم که آغاز روزنامه نگاری در افغانستان با شروع دوره تجدد طلبی همزمان است و روزنامه نگاری نیز یکی از مصادیق تجدد در جوامع شرقی به شمار می رود. شرایط افغانستان آن زمان چگونه و اصولا چه عواملی باعث شدند که روزنامه و روزنامه نگاری در افغانستان متولد شود؟
اگر گذری به گذشته تاریخی افغانستان داشته باشیم می بینیم که امیر شیرعلی خان که اندیشه های اسلام گرایانه در سرداشت در پی این بود که افغانستان را به یک کشور آزاد و پیشرفته تبدیل کند و در همین راستا بود که به اهمیت روزنامه پی برد و تلاش کرد که در افغانستان نشریه ای شکل بگیرد که در نتیجه به تاسیس نشریه شمس النهار در 1252 شمسی منجر شد و بدین ترتیب افغانستان پس از هندوستان، قفقاز و ایران چهارمین کشوری بود که با انتشار این نشریه به فاصله 93 ساله خود با روزنامه نگاری فارسی در هند و فاصله 37 ساله خود با ایران پایان داد و این جای تامل دارد چرا که در آن مقطع می بینیم که امارت بخارا که یک کشور مهم فارسی زبان بود، نشریه فارسی نداشت ولی افغانستان به عنوان چهارمین کشور توانست صاحب روزنامه شود.
در خصوص شمس النهار باید بگویم که نظرات مختلفی ارائه شده است. برخی گفته اند که اولین نشریه افغانستان نشریه کابل بوده است، نه شمس النهار ولی با توجه به تحقیقات پژوهشگرانی همچون عبدالحی حبیبی و محمد کاظم آهنگ، این نشریه وجود خارجی نداشته است. ولی واقعیت این بوده است که "شمس النهار کابل" نام اصلی و کامل شمس النهار بوده که در محاوره های عامیانه از این نشریه به عنوان اخبار کابل هم یاد می شده است. تحقیقات دیگر محققین هم همین نکته را ثابت می کند که شمس النهار اولین نشریه تاریخ افغانستان بوده است و نشریه ای به نام کابل که پیش از شمس النهار منتشر شده باشد، وجود خارجی نداشته است.
2) از ویژگی های شمس النهار بگویید و اینکه با چه کیفیتی منتشر می شده است؟
از ویژگی های شمس النهار این بود که بیشتر یک روزنامه خبری بود و به درج اخبار ولایات و شهرهای مختلف افغانستان می پرداخت و به خط نستعلیق بسیار زیبا هم نوشته می شد. شمس النهار معمولا اخبار دولتی را پوشش می داد و البته بعضی از رویدادهای خارجی و بین المللی هم در این نشریه منتشر می شد که برای مردم آن روزگار مهم بود که از اخبار و رویداد های کشور و حتی خارج از کشور با خبر شوند و شمس النهار توانسته بود در این فضا تاثیر گذار باشد.
3) جناب جعفری! شمس النهار بعد از مدتی انتشار تعطیل شد و بعد از آن ما مدت ها شاهد انتشار هیچ گونه نشریه ای در افغانستان نبودیم تا اینکه امیر حبیب الله خان زمام امور را در افغانستان به دست می گیرد و مجددا روزنامه در افغانستان منتشر می شود. دلیل عدم انتشار در این فاصله زمانی طولانی مدت و همچنین تعطیلی شمس النهار چه بود؟
دلایل زیادی وجود داشت که در این دوره طولانی که 28 سال طول کشید افغانستان فاقد روزنامه باشد ولی مهم ترین علت این مسئله انگلیسی ها بودند. انگلیسی ها به افغانستان هجوم آوردند و افغانستان شرایط عادی نداشت. البته انگلیسی ها از همان ابتدا با انتشار شمس النهار مشکل داشتند و بعد هم این انگلیسی ها بودند که شرایطی را به وجود آوردند که شمس النهار از انتشار بازماند و هیچ نشریه دیگری هم منتشر نشد. این وضع ادامه می یابد تا اینکه امیر حبیب الله خان سراجیه به قدرت می رسد و در این دوره است که عده ای از علماء و روشنفکران از امیر درخواست می کنند تا در کشور روزنامه منتشر شود و همین مسئله باعث می شود که انجمن سراج الاخبار تشکیل و نشریه سراج الاخبار منتشر شود که این واقعه در سال 1905 میلادی رخ داد.
4) راجع به نسل اول روزنامه نگاران حرفه ای افغانستان که در زمان امیر حبیب الله خان ظهور کردند و سراج الاخبار را منتشر کردند، کسانی که نخستین سنگ بنای روزنامه نگاری حرفه ای را در افغانستان بنیان نهادند قدری توضیح دهید. مهم ترین ویژگی ها و محتوای روزنامه های آن دوران بیشتر چه بود؟
دوران امیر حبیب الله خان، افغانستان آبستن رویدادهای مهمی بوده است. از یک طرف عرصه رقابت دولت های روس و بریتانیا و ... در افغانستان بوده ایم و از سوی دیگر شرایط بین المللی حساسی بر جهان حاکم بوده است. روزنامه نگاران نسل اولی افغانستان در این فضا قرار داشتند که البته مهم ترین روزنامه نگار این برهه از تاریخ افغانستان مرحوم محمود طرزی بود که توانست با انتشار سراج الاخبار فضای مطبوعاتی جدید افغانستان را به وجود آورد. البته کسان دیگری هم بودند ولی طرزی از همه نقش پر رنگ تری دارد.
در مورد ویژگی های مطبوعات این دوره هم باید اشاره کنم که رعایت معیارهای بین المللی برمطبوعات افغانستان حاکم بود. روزنامه نگاران افغان در این برهه تلاش می کردند که معیارهایی که در روزنامه نگاری فرانسه و کشورهایی مثل انگلستان حاکم بود را رعایت کنند و روزنامه نگاری افغانستان را به آنها نزدیک کنند.
از منظر محتوایی هم نشریات آن زمان و مخصوصا سراج الاخبار نگاه انتقادی، استبداد ستیزی و استعمار ستیز داشتند و در نتیجه این تلاش ها بود که بعدها جنبش مشروطیت در افغانستان آغاز شد. در واقع سراج الاخبار با وارد کردن گفتمان انتقادی درفضای مطبوعاتی آن دوره توانست تاثیرات خوبی بگذارد و حتی باعث نارضایتی انگلیسی ها بشود و همین دلیلی شد برای تعطیلی نشریه سراج الاخبار. اگر حمله انگلیسی ها باعث تعطیلی شمس النهار شد، در سراج الاخبار هم این دخالت مستقیم انگلیسی ها بود که باعث شد این نشریه به تعطیلی کشیده شود.
5) از زمان روی کار آمدن حبیب الله خان تا سال 1978 و کودتای خلقی ها به جز چند بحران کوتاه مدت ما تقریبا دوران ثبات نسبی را شاهد بودیم، در این برهه چه نشریات عمده ای در افغانستان منتشر می شدند و چه کارهای مطبوعاتی ماندگاری صورت گرفتند؟
سراج الاخبار نقطه آغاز جریانی بود که بعدا به شکل گسترده ای ادامه یافت. نشریاتی مانند سراج الاطفال که برای نوجوانان افغانستان منتشر می شد تا به آگاهی های قشر نوجوانان افغانستان بیفزاید.
ظهور امان الله خان رویداد مهمی در تاریخ مطبوعات افغانستان محسوب می شود که در پی آن استقلال ملی افغانستان، تصویب قانون اساسی جدید و ... صورت گرفت و برای اولین بار آزادی مطبوعات در قانون اساسی افغانستان به رسمیت شناخته شد و این اتفاق خیلی مهم و تاثیرگذاری در تاریخ مطبوعات افغانستان به شمار می رفت. نشریه معروف امان افغان هم در این دوره منتشر شد که از آن به عنوان سرآغاز نشریات دوره آزادی و استقلال افغانستان یاد می کنند که توسط عبدالهادی داوی از مبارزان دومین نهضت مشروطه خواهی و از شاگردان محمود طرزی بود، مدیریت می شد. بعد از آنها می توانیم به نشریاتی مانند اتحاد مشرقی، غازی، معارف، اتفاق اسلام، ستاره افغان و ... اشاره داشت. حتی جلوتر که می آییم به نشریه ارشادالنسوان به عنوان نخستین نشریه و هفته نامه زنان افغانستان هست که در سال 1299 منتشر شد، یاد کنیم که توسط اسماء سمیه معروف به بی بی عربی همسر محمود طرزی اداره می شد.
در سال 1306 شاهد انتشار نشریه معروف انیس هستیم که توسط اندیشمند بزرگی به نام محی الدین انیس تاسیس شد، این روزنامه که هم اکنون نیز منتشر می شود در بالا بردن سطح آگاهی های عمومی سهم به سزایی داشت و توانست تاثیر گذار باشد. در کل نشریات فراوانی منتشر شدند که البته این روند تا سال 1978 که کودتای کمونیستی در افغانستان رخ داد، ادامه داشت.
6) فضای مطبوعات افغانستان در سال های قدرت گیری کمونیست ها، مجاهدین و طالبان چگونه بود؟ این برهه که بیش از دو دهه طول کشید چه تحولاتی در عرصه مطبوعات رخ دادند؟
طبیعتا بعضی از نشریات که در دوره تاریخی گذشته منتشر می شدند مثل نشریه انیس، اتفاق اسلام و ... انتشارشان ادامه یافت ولی کادرهای تحریریه شان تغیییر پیدا کرد.
ولی بعد از کودتای هفتم ثور بسیاری از روزنامه نگاران افغان از افغانستان مهاجرت کردند، در واقع کودتای هفتم ثور 1357 حزب دموکراتیک خلق افغانستان به رهبری نور محمد ترکی که ماهیت چپی داشت و از حمایت اتحاد جماهیر شوروی نیز برخوردار بود باعث شد که مردم، روشنفکران، محصلین وگروهای مختلف افغانستان با توجه به اینکه گرایشات اسلامی و استعمار ستیزانه داشتند به مخالفت با این دولت برخیزند و این به شورش های عمومی و حمله مستقیم نیروهای ارتش سرخ به افغانستان منجر شد که در نتیجه بسیاری افغانستان را ترک کردند و به خارج مهاجرت نمودند و البته این مهاجران اعم از روزنامه نگاران، دانشجویان، علما و اندیشمندان افغانستانی در هر جایی که بودند سکوت نکرده و دست به فعالیت های مطبوعاتی زدند. متاسفانه آمار دقیق از فضای مطبوعاتی این دوره نداریم و اگر هم داریم بسیار کم و یا ناقص است.
بنابر تحقیقاتی که من و همکارانم انجام داده ایم متوجه شدیم که از سال 57 تا سال 1388 بیش از 700 نشریه توسط مهاجران افغانستانی در22 کشور جهان منتشر شده است و این آمار نشان از تلاش خستگی ناپذیر مهاجران افغانستانی در این عرصه داشت. بنابر بررسی های انجام شده از میان بیش از 700 نوع نشریه ای فارسی زبان مهاجران افغانستانی در جهان تنها 375 عنوان از فاصله 1357 تا 1370 یعنی دوره حکومت کمونیستی منتشر می شده اند و 23 عنوان در فاصله سالهای 1371 تا نیمه دوم 1375 یعنی دوره حکومت مجاهدین منتشر شد، 142 عنوان در فاصله 1375 تا آبان 1380 یعنی دوره حکومت طالبان منتشر می شد و 21 عنوان در اوایل سالهای 1380 تا 1388 یعنی دوره حکومت انتقالی حامد کرزی در سراسر جهان خارج از افغانستان توسط مهاجران در کشورهای مختلف به چاپ رسیده این نشان از تلاش ها و توجه این عزیزان به حوزه ی نشر و فرهنگ است.
در داخل افغانستان هم نشریاتی در این سال ها منتشر می شدند و حتی در دوران طالبان هم خفقان شدیدی بر مطبوعات و رسانه ها حاکم بود، نشریاتی مانند شریعت توسط طالبان منتشر می شد و برخی نشریات دیگر هم مانند نشریه ادبی اورنگ هشتم هم در هرات انتشار می یافتند البته تعداد نشریات داخلی در دوران طالبان بسیار کم است و نشریات افغانستانی عمدتا در خارج از افغانستان منتشر می شدند.
7) اجازه دهید قدری به شرایط فعلی روزنامه نگاری در افغانستان بپردازیم. بعد از چند دهه گسست و نابسامانی شرایط کنونی را چگونه ارزیابی می کنید؟
فضای فعلی حاکم بر مطبوعات افغانستان را می توان یک فرصت تاریخی به شمار آورد. روزنامه نگاران محدودیت های خاصی ندارند و برای انتشار نشریه نیاز به مجوز نیست این یکی از قوانین مطبوعاتی است که هر کس می تواند به انتشار نشریه دست بزند. می تواند به وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان مراجعه کند و فقط کافی است نشریه را ثبت کند. واقعیت این است که به راحتی در فضای فعلی هر کس می تواند کار مطبوعاتی بکند ولی ضعف ها و مشکلاتی هم وجود دارد که از کسی پوشیده نیست. از جمله این که ما می بینیم که نشریات فراوانی وجود دارند که اینها به حمایت مالی نیاز دارند که متاسفانه یا باید ازسوی گروهای محلی حمایت بشوند یا از نهادهای خارجی حمایت بشوند و از این جهت نمی توانند مستقل عمل کنند. گاهی هم فشارهای بیرونی بر این ها وارد می شود که بعضا ما می بینیم که این فشارها باعث می شود که این نشریات نتوانند رسالت واقعی خودشان را به انجام برسانند و این یک نقص بزرگی برای فضای مطبوعاتی افغانستان است. از سوی دیگر ما می بینیم که به لحاظ محتوایی هم ضعف های عدیده ای دیده می شود. بعضی از نشریات با توجه به این که تجربه کم تری دارند کار با کیفیتی را نیز نمی توانند بیرون دهند و تحت آموزش روزنامه نگاری قرار گیرند. البته در ظرف یکی دو سال اخیر سطح کیفی نشریات بهتر شده و نشریات می روند به سمت کیفی شدن هم به لحاظ ظاهری و هم به لحاظ محتوایی که البته باید توجه بیشتری در این زمینه صورت بگیرد.

منبع : خبرگزاری صدای افغان (آوا) - تهران
https://avapress.com/vdchminm.23nzmdftt2.html
ارسال نظر
نام شما
آدرس ايميل شما