توفان در حاشیه خلیج فارس

با قطع روابط عربستان، امارات، مصر و چند کشور عربی دیگر با قطر، این کشور حاشیه خلیج فارس در میان همسایگان عرب خود منزوی شده است.

عربستان مرزهای هوایی، دریایی و زمینی خود را با قطر بسته است.

در بیانیه حکومت سعودی، دلیل قطع روابط "تخلف‌های سنگین آشکار و پنهان" دوحه در سال‌های اخیر با هدف "به هم زدن نظم داخلی، تحریک علیه حکومت و نقض حاکمیت ملی عربستان " عنوان شده است.

ریاض همچنین، قطر را به حمایت از " گروه‌های تروریستی" با هدف برهم زدن نظم منطقه، متهم کرده است؛ از جمله حمایت از "اخوان‌المسلمین، داعش و القاعده" و حمایت از "گروه‌های تروریستی تحت حمایت ایران" در شهر قطیف عربستان و بحرین. همچنین عربستان دوحه را به حمایت از حوثی‌های یمن، حتی بعد از پیوستن به ائتلاف عربستان متهم کرده است.

وزیر دفاع اسرائیل از قطع رابطه با قطر حمایت کرده و گفته است که این اقدام می‌تواند آغازی برای یک "اتحاد ضد تروریستی" با حضور اسرائیل باشد.

اکنون وضعیت در حاشیه خلیج فارس به شدت توفانی و ناآرام است.

ارشناسان می گویند که سرعت تحولات، شرایط را به مرحله بازگشت ناپذیری رسانده و به نظر نمی رسد که در چنین وضعیتی، میانجیگری کشورهایی که هنوز به تبعیت از عربستان سعودی، وارد بحران رابطه با قطر نشده اند، دست کم در کوتاه مدت، اثربخش و کارساز باشد.

سودان، کویت و عمان از جمله کشورهایی هستند که به فراخوان عربستان برای انزوای قطر، پاسخ مثبت نداده اند. سودان پیشنهاد میانجیگری داده است؛ اما آگاهان می گویند که سرعت و گستره تحولات، امکان بازگشت به نقطه اول را بسیار دشوار کرده است و تصور اینکه میانجیگری طرف سوم بتواند گرهی از ماجرا باز کند، به نحو اغراق آمیزی خوش بینانه است.

در این میان، به باور آگاهان، انگیزه های دیگری نیز وجود دارد که رژيم ریاض و هم پیمانان آن را به ادامه رویکرد انزوای همه جانبه قطر به منظور جلوگیری از بلندپروازی های آن در برابر عربستان سعودی، تحریک و ترغیب می کند.

سفر اخیر دونالد ترامپ؛ رییس جمهوری امریکا به ریاض، برگزاری نشست سران کشورهای مسلمان به میزبانی عربستان سعودی به بهانه مبارزه با افراط گرایی، تروریزم و نفوذ ایران در خاور میانه، حمایت رژيم صهیونیستی از موضع عربستان و دوستانش در برابر قطر و مهم تر از همه اینها نگاه مساعد دولت به رهبری شیخ تمیم بن حمد آل ثانی؛ امیر قطر نسبت به ایران، حماس و سابقا حزب الله، از جمله مهم ترین محورهای مؤثر در اتخاذ این اقدامات و رویکردها در برابر دوحه به حساب می آیند.

به عقیده تحلیلگران، رژيم ریاض به احتمال قوی، در نتیجه سفر اخیر ترامپ به عربستان، این اطمینان را حاصل کرده است که دولت به رهبری او در واشنگتن، بسیار بیشتر از دولت اوباما از بلندپروازی ها و خودمحوری های قیم مآبانه رژیم سعودی در جهان عرب و دنیای اسلام حمایت می کند که یکی از نتایج آن، انزوای قطر به هدف جلوگیری از صف آرایی دوحه در مقابل ریاض به عنوان دو مدعی رهبری جهان اسلام و عرب می باشد.

این در حالی است که در دوره حکومت اوباما هم دو کشور قطر و عربستان، بارها رویاروی هم قرار گرفتند و حتی تا قطع روابط دیپلماتیک هم پیش رفتند؛ اما از آنجایی که واشنگتن با هردو کشور، روابط دوستانه داشت و به نحوی به ثروت های سرشار نفتی هردو غول نفتی خاور میانه و جهان، چشم دوخته بود، مانع از تشدید و استمرار بحران شد و وضعیت با میانجیگری کشورهایی مانند کویت، به سرعت مهار شد.

برگزاری نشست کشورهای اسلامی در ریاض که آشکارا بر علیه ایران، برنامه ریزی شده بود و اندکی پس از آن، انتشار خبری منسوب به امیر قطر در خبرگزاری دولتی آن کشور که در آن، ایران را قدرت بزرگ منطقه و عامل ثبات خوانده و حماس را نماینده فلسطینیان عنوان کرده بود، بیش از پیش، محور کشورهای همسو با عربستان را در برابر قطر قرار داد.

قطر خبر منسوب به امیر آن کشور را تکذیب کرد و مدعی شد که سایت خبرگزاری دولتی آن کشور، هک شده است؛ اما این تلاش چیزی از خشم عربستان نکاست.

در این میان، اسراییل هم از موضع ریاض در برابر دوحه، حمایت کرده و آن را گامی در جهت «مبارزه با تروریزم با حضور اسراییل» خوانده است. این امر هم یکی از موانع جدی فراراه مهار سریع وضعیت توفانی حاشیه خلیج فارس خواهد بود.

با این حساب، قطر اکنون در انزوای کامل قرار گرفته و آینده نامعلومی در برابر این کشور به شدت وابسته به واردات قرار دارد؛ کشوری که از زمین و آسمان و دریا، محدود شده و تنها مرز زمینی خود با عربستان را که ۴۰ درصد کل واردات آن از این مسیر صورت می گرفت از دست داده و استفاده از مرزهای دریایی و هوایی بسیار طولانی و پرهزینه، بی تردید ضربات مهلک و جبران ناپذیری به اقتصاد آن وارد خواهد کرد و فشارهای اجتماعی و احتمالا نارضایتی های سیاسی داخلی علیه حکومت را تشدید خواهد کرد.